Σπύρος Κιοσσές, Τσιγάρο βαρ;

 

"Τσιγάρο βάρ;" είναι ο τίτλος ενός εκ των 48 μικρών ιστοριών που γενναιόδωρα, δεξιοτεχνικά, με τρυφερότητα, ευαισθησία, ενσυναίσθηση, με γήινα χρώματα και με αξιοθαύμαστη οικονομία λόγου έγραψε και μας χάρισε ο Σπύρος Κιοσσές. "Τσιγάρο βάρ;" και ο τίτλος της παρούσας συλλογής διηγημάτων που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
 

Και μια σύντομη σκέψη, εδώ, στην εισαγωγή, για την ακαταμάχητη γοητεία της μικρής φόρμας και για το γεγονός ότι στη χώρα μας διαθέτουμε εξαίρετους τεχνίτες μικρού μήκους ιστοριών που βγαίνουν νικητές στη μάχη με τις υψηλότατες απαιτήσεις της κατασκευής ευσύνοπτων αλλά περιεκτικών μικρών πεζών.
 

Έτσι λοιπόν, εδώ έχουμε μια συλλογή 48 αδαμάντινων διηγημάτων, σφιχτοδεμένων, ολιγόλογων, καλοδουλεμένων, όπου τίποτα απολύτως δεν περισσεύει. 48 θαυμάσια δείγματα μικρής φόρμας, ιστορίες της μιας ανάσας, μιας ξαφνικής βροχής, μιας αιώνιας μνήμης. 48 μικρά γλυπτά από λέξεις που σχηματίζουν ανθρώπων στιγμές, χαρακιές, φιλοδοξίες, απογοητεύσεις, δρόμους, αγώνες, τσιγάρα, ζωή χολή και ζωή μέλι, νάρκες και ανθούς. Κάποιες από τις ιστορίες, είτε στην αρχική τους μορφή είτε κατόπιν επεξεργασίας, έχουν δημοσιευτεί σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά ενώ κάποιες άλλες γράφτηκαν πιο πρόσφατα και, όλες μαζί, μια εκλεκτή σοδειά, συλλέχθηκαν κι έγιναν κορμός, φύλλωμα κι ανάσα σε αυτόν τον καλαίσθητο τόμο.
 

Γεννημένος στη Θράκη, ο Σπύρος Κιοσσές εμφανίστηκε επίσημα στον λογοτεχνικό χάρτη το 2018 με την ποιητική του συλλογή "Το κάτω κάτω της γραφής", από τις εκδόσεις Μελάνι.
 

Απόφοιτος του τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ, αναπληρωτής καθηγητής Θεωρίας της Λογοτεχνίας και Δημιουργικής Γραφής στο τμήμα Γλωσσικών και Διαπολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, έχει συμμετάσχει σε συλλογικά έργα ενώ επιστημονικά, λογοτεχνικά και κριτικά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί στον περιοδικό και ημερήσιο Τύπο.
 

Το 2022, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, κυκλοφόρησε η εξαιρετική νουβέλα του "Τα πρωτοβρόχια", μια μικρή ιστορία ενηλικίωσης ενός αγοριού μέσα από εμπειρίες, γεγονότα, απώλειες, παθογένειες, αποσιωπήσεις, πίκρες και χαρές, ανθρώπινες καταιγίδες, έτσι όπως τα βιώνει ζώντας στην ελληνική ύπαιθρο, σε μια μικρή πόλη της Θράκης.
 

Ο άξιος ποιητής - συγγραφέας - διδάκτωρ Λογοτεχνίας και ερευνητής της δημιουργικής γραφής, Σπύρος Κιοσσές, επιστρέφει με το "Τσιγάρο βάρ;", μια ανθολογία συγκινητικών πεζών, συνδυασμός στοχασμών και ποιητικής πρόζας, με έναν θίασο ανθρώπων που ξεπηδούν από τα κελιά της μνήμης του συγγραφέα, που βγαίνουν από τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες της ακινησίας, της απόλυτης σιωπής και των αμήχανων ενσταντανέ τους και ζωντανεύουν στο ζεστό χαρτί του Κιοσσέ ο οποίος ταχυδακτυλουργικά παίζει με τους χρόνους και τους ρυθμούς της αφήγησης και κρατάει αναμμένο κερί σε μνήμες και εικόνες.
 

Οι ήρωες των διηγημάτων γίνονται πρωταγωνιστές στο παρόν του αφηγητή - συγγραφέα και οικείοι συνοδοιπόροι του αναγνώστη για όσο κρατάει το ταξίδι, για όσο κρατάει ένα τσιγάρο, σαν αγάπη αιώνια. Έχουν στόμα και λαλιά, καημό, όνειρα, σοφία, εγκαρτέρηση, παραίτηση, σιωπή και φωτιά.
 

Ο παππούς, η γιαγιά, η μαμά, ο μπαμπάς, οι θείοι, οι θείες, οι παλιοί συμμαθητές, οι φίλοι, άνθρωποι της επαρχίας, περιθωριακοί, πλανόδιοι, (οι γυναικείοι χαρακτήρες πρωτοστατούν), άνθρωποι που δεν χώρεσαν ολοκλήροι στα όνειρά τους, ακολούθησαν στωικά το πεπρωμένο τους, ελεύθεροι - φυλακισμένοι στον τόπο τους, στις συνήθειές τους, στους ρόλους τους, έχοντας τόσα να δώσουν -πληγές, χάδια, ουρανό, γη, βλέμμα ξυράφι και βλέμμα μαξιλάρι, παρόν και μέλλον- χωρίς να ξέρουν πώς να τα προσφέρουν, με ποιο χέρι, με ποια σειρά.
 

Ένας μικρός στρατός ανθρώπων σε αυτοαναφορικές ιστορίες που συγκινούν βαθύτατα γιατί έχουν αλήθεια, σεβασμό, κατανόηση, εντιμότητα, ψυχή, γιατί οι ήρωές τους είναι τα πρόσωπα που έγιναν εγώ, εσύ κι εμείς αφού από τα πρόσωπα αυτά κληρονομήσαμε πνοές, γλωσσικά ιδιώματα, αρετές, κουσούρια, αστέρια και σκοτάδια μεγαλώνοντας πλάι τους στο ίδιο σπίτι, στην ίδια γειτονιά, στην ίδια επαρχία της ίδιας χώρας.
 

Ιστορίες της υπαίθρου, τριτοπρόσωπης και πρωτοπρόσωπης, κυρίως, αφήγησης όπου ο Κιοσσές εμβολίζει στιγμιότυπα και μνήμες από τον τόπο του και τους τόπους που γνώρισε στη συνέχεια, από τα διάφορα στάδια της ζωής του, από τα παιδικά, εφηβικά και τα πρώτα του νεανικά χρόνια. Μεταμορφώνεται αλλάζοντας ηλικία, αφηγούμενος τις αναμνήσεις του σε κοινό δρόμο με τις παρουσίες ανθρώπων δικών του, οικείων και ανοίκειων, ίσως και επινοημένων, με τις παρουσίες ερώτων που έσβησαν σαν μικρή φλόγα στον άνεμο, τετράποδων πλασμάτων, φωνών, ψιθύρων, βλεμμάτων, συμβολισμών, ιστοριών αληθινών που είναι οι ιστορίες του καθενός μας, των παππούδων, των γονιών μας, των φίλων μας, των περαστικών απ' τη ζωή μας που πίσω απ' τον καπνό ενός τσιγάρου και μέσα στη σκόνη του χρόνου, η θύμησή τους παραμένει αναλλοίωτη.

Τα 48 κείμενα -μελέτες ακριβείας για τον ανθρώπινο ψυχισμό- που απαρτίζουν το "Τσιγάρο βάρ;" γράφτηκαν σε διαφορετικές περιόδους, υπό διαφορετικές συνθήκες και διατηρούν την αυτονομία τους. Ό,τι συμβαίνει, ωστόσο, στα αστραφτερής ομορφιάς και συναισθηματικού βάθους διηγήματα είναι ο μικρός κι ο μεγάλος κόσμος του ίδιου του συγγραφέα: η οικογένεια, ο οικογενειακός κύκλος, οι άνθρωποι του περιβάλλοντός του, οι προσωρινοί κι οι οριστικοί αποχωρισμοί, οι πέτρες στον κόσμο και στον ουρανό, οι κοινωνικοί διαχωρισμοί, πρόσωπα και χέρια με χαρακιές ρυτίδων, οι μορφασμοί, η αρχή και το τέλος. Όλα ιδωμένα μέσα από τα μάτια ενός παιδιού, αργότερα εφήβου, αργότερα νεαρού άνδρα, κατά τη διάρκεια των δεκαετιών '70 και '80, φιλτραρισμένα μέσα από τα μάτια του συγγραφέα και της μαγείας της γραφής, του συγγραφικού του εργαστηρίου.
 

Ο Κιοσσές μέσω των αφηγήσεών του ζωντανεύει κεκοιμημένους, σκύβει ευλαβικά ν' ακούσει την πρώτη πνοή τους που αναπτύσσει ταχύτητα και γίνεται λέξη, πρόταση, ικεσία, ευχή, στεναγμός και μονόλογος δευτερολέπτων. Διαβάζει πίσω από τις παύσεις των ηρώων του, πίσω από τα μάτια τους, μελετά το βάρος / βάθος των βλεμμάτων τους, ιχνογραφεί τις ναυαγισμένες ζωές τους, τις Κυριακές και τις μικρές αναστάσεις τους, τον επιτάφιο του συγκρατημένου λόγου τους.
 

Συνδέει το βαθιά ανθρώπινο και το προσωπικό με το συλλογικό, ενώνει την αθωότητα με την ομίχλη της παιδικής ενοχής, συνάπτει ανθρώπους και αντικείμενα, δρόμους και ουρανούς, χειρονομίες, σιωπές, άηχα αναφιλητά, πόθους αδιέξοδους, ρούχα απλωμένα και αστραφτερές μπουγάδες, γράμματα, γιορτές, κύματα και στεριές, αναμνήσεις σε 4 θραύσματα, καπνούς λέξεων, σταυροδρόμια ζωής και θανάτου, παιχνίδια, σημάδια, ιεραρχίες, ελλείψεις, σκόρπια κομμάτια σαν σκόρπιους κόκκους ρυζιού, φευγαλέα περάσματα, τσιγάρα.
 

Κι έτσι γράφονται τέτοιες υποδειγματικές αφηγήσεις: απλά κι ανθρώπινα, με σεβασμό, με ιδρώτα στον κρόταφο, με υγρασία στα βλέφαρα, με χτύπο στην καρδιά, με αλήθεια, με μια αίσθηση σαν "στίχο από τραγούδι του Χατζιδάκι, από αυτά που μες στη θλίψη φυτρώνει μια γλύκα ή μες στη γλύκα θρέφεται μια θλίψη."*
 

Κι έτσι ο Σπύρος Κιοσσές "κέντησε" 48 -ανθρώπινα, πολύ ανθρώπινα- αφηγηματικά έργα τέχνης με καπνό και άρωμα από τριαντάφυλλο, δεντρολίβανο και ζεστό ρυζόγαλο σε φτερούγισμα προς τον ουρανό, τη θάλασσα, το νόημα του κόσμου.

Εκδόσεις Μεταίχμιο

 

* Ιωάννα Καρυστιάνη, από το μυθιστόρημα "Ο άγιος της μοναξιάς", εκδόσεις Καστανιώτη
 

Νίκος Γαλάνης, Αγαπημένε μου Μιχαήλ

Οι εκδόσεις ΕΝάΝΤΙΑ είναι ένα φωτεινό παράδειγμα νεοσύστατου εκδοτικού οίκου που παράγει προσεγμένο έργο, όντας εκτός Αθηνών, έχοντας έδρα τους το Ηράκλειο Κρήτης. Η λειτουργία τους ξεκίνησε δυναμικά το 2022 με το βιβλίο του Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι "στα παιδιά", μια συλλογή ποιημάτων και παραμυθιών έτσι όπως την συνέλαβε και την δημιούργησε ο κορυφαίος Ρώσος ποιητής - επαναστάτης, μεταφέροντας στον λόγο του την τρυφερότητα και τη δύναμη της σκέψης του και την εσωτερική του ασίγαστη φλόγα. Η συγκεκριμένη δίγλωσση έκδοση φέρει την μεταφραστική υπογραφή της Κωνσταντίνας Λύγκουρη και του Νίκου Γαλάνη.

Και ο Νίκος Γαλάνης, κάτοικος Ηρακλείου, καθηγητής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και, κυρίως, δεινός ποιητής και συγγραφέας του μυθιστορήματος "Αγαπημένε μου Μιχαήλ", είναι το πρόσωπο με το οποίο εγκαινιάζεται η πρώτη προσωπική ανάρτηση -για το into my books- για τον μήνα Απρίλιο. Έχοντας στο ενεργητικό του μια συλλογή διηγημάτων και πέντε ποιητικές ανθολογίες -η πιο πρόσφατη, με τίτλο "Τα μυστικά της Βερόνικας", 2023, εκδόσεις Ενάντια- ο δημιουργός ποιητικών ιστοριών εσωτερικής καύσης Νίκος Γαλάνης, περίπου ένα μήνα πριν, σταθερά από τις εκδόσεις Ενάντια, μας χάρισε το πρώτο του μυθιστόρημα, ένα αξιέπαινο, ευρηματικό, σφιχτοδεμένο, παιγνιώδους διάθεσης λογοτεχνικό έργο. Διαθέτοντας το ταλέντο και την εμπειρία στην λεπτοκεντημένη γραφή της ποίησης, ο Γαλάνης, με ευφάνταστο τρόπο, μαστοριά, έμφαση στη λεπτομέρεια και στο "σκάλισμα" της πλοκής, πραγματοποίησε μια επιτυχή μετάβαση από την ποίηση και την ποιητική πρόζα στον πεζό λόγο και, εδώ , χτίζει ένα στέρεο λογοτεχνικό οικοδόμημα που ισορροπεί μεταξύ φαντασίας -της φαντασίας που δημιουργεί ένα γοητευτικά σατανικό σύμπαν - και πραγματικότητας όπου "χάρτινοι" ήρωες και υπαρκτά πρόσωπα συναντιούνται και πρωταγωνιστούν ως δημιουργοί, θύτες, θύματα, μετέωροι, νικητές και ηττημένοι, αποδέκτες της συλλογικής Ιστορίας.

Πιο συγκεκριμένα, οι "χάρτινοι" ήρωες Κοροβιόφ, ο υπερμεγέθης μαύρος γάτος Μπεγκεμότ, ο μυστηριώδης δαιμόνιος Βολάντ και ο "κόκκινος" Αζαζέλο ξεπηδούν από τις σελίδες του κλασικού αριστουργήματος "Ο μαιτρ και η Μαργαρίτα" του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ και οι δρόμοι τους τούς οδηγούν απέναντι και μπροστά σε Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες στην Τασκένδη, στον Πρόεδρο των ΗΠΑ Ντουάιτ Αϊζενχάουερ και στον Γενικό Γραμματέα της ΕΣΣΔ Νικίτα Χρουστσόφ και συνομιλούν, συνάπτουν συμμαχία ή ανοίγουν οδό έχθρας μαζί τους εν μέσω ραγδαίων κοινωνικοπολιτικών αλλαγών και γεγονότων.

Χωρισμένο σε τρία μέρη, αυτό το γεμάτο ρυθμό, μουσικότητα, σαρκασμό και ένταση μυθιστόρημα είναι ένα κείμενο που ψυχαγωγεί, συγκινεί, ξύνει τραύματα και προσφέρει τροφή για σκέψη, θεώρηση και αναθεώρηση έτσι όπως μόνο η αξιόλογη λογοτεχνία δύναται να κάνει.

Το πρώτο μέρος διαδραματίζεται μεταξύ Μόσχας, Ουάσιγκτον και Νέας Υόρκης και ξεκινά με μια επιστολή προς τον Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ. Τρία χρόνια μετά τον θάνατο του Στάλιν, Φλεβάρης του 1956, στο Μεγάλο Παλάτι του Κρεμλίνου, λαμβάνει χώρα το 20ο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, εκεί που ο νέος Γενικός Γραμματέας Νικίτα Χρουστσόφ θα εκφωνήσει τον μνημειώδη λόγο "Περί της προσωπολατρείας και των συνεπειών της", μια ομιλία κόλαφο ενάντια στον Στάλιν και στο καθεστώς του, έναν κομμουνισμό της προσωπολατρείας και των στρατοπέδων. Μια μυστηριώδης συνοδεία πρακτόρων εισβάλλουν στο συνέδριο και, υπογείως, βρίσκουν τρόπο και έδαφος να συνεργαστούν με τη νέα σοβιετική ηγεσία.

Το δεύτερο μέρος μάς γυρίζει πίσω και μας οδηγεί στο Λένινγκραντ, όπου ο ποιητής Βλαντιμίρ λαμβάνει μια επιστολή από τα κεντρικά γραφεία του Κόμματος στη Μόσχα και, από χειρωνάκτης εργάτης του εργοστασίου Λένιν, προάγεται σε διευθυντής. Κι ακόμα πιο πίσω, 1949, μια ομάδα Ελλήνων ανταρτών καταφθάνει στην Τασκένδη και η άφιξή τους συμπίπτει χρονικά με τα τριανταδυάχρονα της Οκτωβριανής Επανάστασης. Κι όλα μοιάζουν γιορτή, νίκη, πληγή ανοιχτή και ξενιτιά.

Ο χρόνος στροβιλίζεται, ο πόλεμος έχει λήξει, οι νεκροί είναι αμέτρητοι, οι λαοί συμφιλιώνονται, μια γιορτή κι ένας κρυφός σπαραγμός κάτω απ' την ανάσα του κόσμου, η ποίηση συμπορεύεται με το καινούργιο παρόν, την αμηχανία, την επιθυμία για διεύρυνση του Κόμματος, ο Ζαχαριάδης επισκέπτεται την Τασκένδη, Σεπτέμβρης του '55. Οι αφηγήσεις εναλλάσσονται. Οι εικόνες τρέχουν σαν κινηματογραφικά πλάνα.

Τρίτο μέρος: Επιστροφή σε Μόσχα και Ουάσιγκτον. Ο Πρόεδρος Αϊζενχάουερ είναι αποφασισμένος να ξεμπερδεύει μια και καλή με τους σοβιετικούς και να εξοντώσει κάθε εσωτερικό και εξωτερικό εχθρό. Ένας νεαρός λευκός μουσικός που κινεί προκλητικά τη λεκάνη του, θεωρείται επικίνδυνος. Οι μυστικοί πράκτορες διευρύνουν τα δίχτυα τους μέχρι που ένα αντίτυπο της έκθεσης για την προσωπολατρεία πέφτει στα χέρια της CIA. Ο γάτος Μπεγκεμότ ελευθερώνει δύο φυλακισμένους ενώ στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ο Χρουστσόφ ανεβαίνει στο βήμα και διαβάζει την Μυστική Έκθεση προκαλώντας μια αμήχανη σιωπή. Η κεντρική αίθουσα του Μεγάλου Παλατιού γίνεται ένας πελώριος παγωμένος τάφος που σύντομα γίνεται κάμπος χειροκροτημάτων. Κι αργότερα έρχεται ένας βαθύς ύπνος, κι ένα ημερολόγιο για έναν εφιάλτη με τον Άη Γιώργη κι ένα μουστάκι που κυνηγά κι εκτελεί μια κόκκινη καρδιά. Ο Λευκός Οίκος γίνεται παρανάλωμα του πυρός. Κι ένα κόκκινο βιβλιαράκι ταξιδεύει από χέρι σε χέρι, πετάει κάτω από σύννεφα, χλωμές ηλιαχτίδες κι αστραπές, πετάει μέσα σε μια εποχή ολόκληρη, σε έναν αιώνα που φανερώθηκε πιο νωρίς, πετάει σαν μοναχική νότα που ξέφυγε από το πεντάγραμμο πριν τη συντριβή του.

Ο έρωτας, οι ανθρώπινες αδυναμίες, τα πάθη, οι χωρισμοί, τα "γιατί", το άδικο, μια Μαργαρίτα ελεύθερη στους αιθέρες πάνω απ' τις στέγες, βρίσκουν μια θέση μέσα στον μανιασμένο άνεμο των γεγονότων.

Ο Νίκος Γαλάνης έγραψε ένα εμπνευσμένο αξιομνημόνευτο μυθιστόρημα όπου η ποίηση, η Ιστορία, πρόσωπα, σελίδες, γεγονότα, η αλήθεια και η φαντασία, το παράδοξο, αναφορές, ερωτήματα, καυστικό χιούμορ, και ένα ευφυές "παιχνίδι" με τον χρόνο/την Ιστορία/την αφηγηματική δομή διασταυρώνονται και συνδέονται με αριστοτεχνικό τρόπο.

Ένα δυνατό πρώτο πεζογραφικό αποτύπωμα από έναν φλεγόμενο ποιητή, ένα γράμμα - φόρος τιμής - συνομιλία με / στον Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, με την κοιμωμένη μανούλα που λέγεται Ιστορία, με το κόκκινο των λέξεων, των αφηγήσεων, της αλλαγής, του παρελθόντος, του παρόντος, του μέλλοντος. 

Εκδόσεις ΕΝάΝΤΙΑ