Ντανίλο Κις, Ένας τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς

 

- Επτά κεφάλαια μιας κοινής ιστορίας -

Μια πολύ σημαντική επανέκδοση το παρόν έργο, του κορυφαίου εκπροσώπου και ανανεωτή των σερβικών γραμμάτων, Ντανίλο Κις, που κυκλοφόρησε στη σειρά Εικοστός Αιώνας των εκδόσεων Καστανιώτη λίγο πριν την εκπνοή του 2022, σε νέα, εξαιρετικά φροντισμένη μετάφραση και με το θαυμάσιο εισαγωγικό σημείωμα του Γιόζεφ Μπρόντσκι. (Είχε κυκλοφορήσει για πρώτη φορά στα ελληνικά το 2006 από τις εκδόσεις Κέδρος, με άλλη μετάφραση, λιγότερο προσεγμένη.)

Με εξίσου σημαντικά λογοτεχνικά κείμενα όπως τα: "Σοφίτα" (κυκλοφόρησε το 1962 ενώ στα ελληνικά κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις 'Ινδικτος το 2004), "Κήπος, στάχτες" ( έτος κυκλοφορίας 1965 - στα ελληνικά από εκδόσεις Κέδρος, 2008) και "Κλεψύδρα" (1972 - στα ελληνικά από εκδόσεις Κέδρος, 2009), ήταν η συλλογή ιστοριών "Ενας τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς" που δημοσιεύτηκε το 1976, τιμήθηκε με το βραβείο " 'Ιβαν Γκόραν Κόβατσιτς " ένα χρόνο μετά και που χάρισε στον Ντανίλο Κις παγκόσμια αναγνώριση, για να ακολουθήσει το 1981 η εμβληματική ανθολογία διηγημάτων "Η εγκυκλοπαίδεια των νεκρών" (Καστανιώτης, 2018) που έμελλε να είναι το κύκνειο άσμα του.

Ο κύκλος ιστοριών του "Τάφου", με την κυκλοφορία του τότε, προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων και επίθεση από τον Τύπο εκ μέρους των συντηρητικών στοιχείων - μελών της ανώτερης λογοτεχνικής ιεραρχίας και Σερβοκροατών εθνικιστών με τις κατηγορίες της λογοκλοπής πνευματικής ιδιοκτησίας μεγάλων συγγραφέων, της ύπαρξης πολιτικών αποχρώσεων και αιχμών που αιωρούνται μέσα στις ιστορίες και της δημιουργίας χαρακτήρων εβραϊκής προέλευσης που ζουν στη Γιουγκοσλαβία. Κάτι που φυσικά δεν ευσταθεί διότι οι ήρωες του Κις ουδεμία σχέση έχουν με τη βαλκανική χώρα και την εσωτερική της κατάσταση παρά είναι εβραϊκής καταγωγής Ρώσοι, Ούγγροι, Ρουμάνοι και Ιρλανδοί και το κοινό τους σημείο με τη μικρή χώρα είναι η ιδεολογία που η ίδια πρεσβεύει σήμερα και για την οποία δολοφονήθηκαν εκείνοι στο παρελθόν.

Η ιστορία έχει αποδείξει ότι σπουδαία λογοτεχνικά έργα σαν το " Ένας τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς ", ανεξαρτήτως επιθέσεων, αρνητικών κριτικών και βημάτων προς την όποιας μορφής πυρά, στέκονται σαν λάβαρα, ψηλά στο λογοτεχνικό πάνθεον, αντέχουν στο χρόνο, γοητεύουν, εμπνέουν, - τα διηγήματα του Κις ενέπνευσαν μεταγενέστερους συγγραφείς των Βαλκανίων -, διδάσκουν, υπενθυμίζουν και φωτίζουν διαρκώς φαινόμενα "το μέγεθος των οποίων ειδάλλως μουδιάζει τις αισθήσεις και διαφεύγει την ανθρώπινη αντίληψη", όπως σημειώνει στην εισαγωγή του ο Μπρόντσκι.

Οι επτά ιστορίες γραμμένες υπό τη μορφή τεκμηριωμένων βιογραφικών αφηγήσεων, με πυκνό ύφος, με συγκινητικά ποιητική πρόζα και πλήθος υπαινιγμών, αποτελούν μια σκληρή κριτική για την μαύρη περίοδο του σταλινισμού και μνεία μιας Ευρώπης του τότε - που φέρει πολλές ομοιότητες με το σήμερα - που έτρωγε με μανία τα ίδια της τα σωθικά και τα παιδιά της σε αναζήτηση και ανεύρεση μιας σταθερής πολιτικής ταυτότητας. Με φόντο τη δεκαετία του 1930 και την εποχή του μεγάλου σταλινικού τρόμου, και με μια ιστορία να εκτυλίσσεται κατά τον 14ο αιώνα, ο Κις, με την τέχνη της γραφής του, δημιουργεί επτά φλογισμένα ανθρώπινα πορτρέτα σε επτά σκοτεινά, ζοφερά, αριστουργηματικά διηγήματα, βασισμένα σε αληθινά γεγονότα, που παρά τη σκοτεινιά τους, τις ωμές περιγραφές και την έντονη οσμή θανάτου, αστράφτουν από ποίηση εκρηκτικής ζωής και κινηματογραφικής ροής. Οι πρωταγωνιστές των ιστοριών είναι θύματα μιας πορείας προς τη συντριβή. Παγιδεύονται σ' έναν κόσμο όπου τα ανάλγητα παιχνίδια της εξουσίας, ο φόβος, η προδοσία. η εξαπάτηση, η προπαγάνδα, οι συνωμοσίες, η υποκρισία, οι συλλήψεις, οι ανακρίσεις, οι φυλακίσεις, οι ψευδείς ομολογίες και τα βασανιστήρια έχουν μονάχα έναν δρόμο και ένα αποτέλεσμα: Θάνατο.

Οι επτά χαρακτήρες, σε ένα σκηνικό φυλακών, στρατοπέδων εργασίας, ανακρίσεων, βασανισμών, άκρατης βίας και αίματος, συνθλίβονται από την ολοκληρωτική "δικαιοσύνη" της εποχής, ντύνονται το ξένο ρούχο της ενοχής, προδίδουν και προδίδονται.

Ο Κις ανακατασκευάζει τις ζωές τους και τις ενώνει σε ζωή κοινή, σε μοίρα κοινή, με μια ανυπέρβλητη αφηγηματική τεχνική όπου οι επτά ιστορίες, σαν αντικριστοί καθρέφτες, συνομιλούν μεταξύ τους και οι χαρακτήρες τους διεξάγουν κοινό αγώνα ιδανικών προτού τελικά τα ιδανικά αυτά να τους καταβροχθίσουν.

Η ιστορία που αποτελεί και τον τίτλο της συγκεκριμένης συλλογής διηγημάτων, με ήρωα τον Μπόρις Νταβίντοβιτς, ένα πρόσωπο - σύμβολο ενάντια στα απολυταρχικά καθεστώτα, διαδραματίζεται το 1930 και μέσα της αντικατοπτρίζεται και αναδιπλώνεται με διαφορετικά ονόματα, τοπία και σκηνικά αυτό που βίωσε ο ήρωας Μπαρούχ Νταβίντ Νόιμαν το 1330.

"Μαχαίρι με λαβή από ξύλο τριανταφυλλιάς"
"Η γουρούνα που κατασπαράζει τα νεογνά της"
"Τα μηχανικά λιοντάρια"
"Το μεγάλο κυκλογύρισμα των χαρτιών"
"Ενας τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς"
"Για τα σκυλιά και τα βιβλία"
"Μια σύντομη βιογραφία του Α. Α. Νταρμολάτοφ (1892 - 1968)

Τα επτά - Μπορχεσιανής ατμόσφαιρας και έντεχνης συναρμολόγησης / σύζευξης μυθοπλασίας και ντοκουμέντων - αλληλένδετα μεταξύ τους αριστοτεχνικά διηγήματα έχουν κοινό θεματικό άξονα την κοινωνικοπολιτική αυτοκαταστροφή σε ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα και, κυρίως, έχουν κοινό άξονα την ανθρώπινη τραγωδία, τον πόνο και τον σπαραγμό απέναντι στην τυφλή δύναμη της αυθαιρεσίας. Ο Ντανίλο Κις αναμειγνύει τη μυθοπλασία με την τεκμηρίωση και μαζί με τις μνήμες του, τις ρίζες και τα βιώματά του χτίζει ένα απόρθητο λογοτεχνικό φρούριο.

Ο Χρήστος Γκούβης έκανε μια εξαίρετη μεταφραστική δουλειά μεταφέροντας επιτυχώς στη γλώσσα μας αυτά τα διηγήματα ποιητικού ρεαλισμού που καταφέρνουν να ξεπερνούν την εποχή τους και κρατάνε για πάντα στο προσκήνιο τον απαράμιλλο στυλίστα Ντανίλο Κις, του οποίου τα έργα χρήζουν και αξίζουν ανάγνωσης, ξανά και ξανά. 

 

 

Εκδόσεις Καστανιώτη

Φράνσις Νένικ, Ταξίδι σ' έναν κωμικοτραγικό αιώνα. Η παράδοξη ζωή του Χάσο Γκράμπνερ

Μυθιστορηματική βιογραφία ή μη μυθοπλαστική αφήγηση ή ιστορικό ντοκουμέντο με στοιχεία απομνημονευμάτων ή μυθιστόρημα που εγκιβωτίζει είδη, την ιστορία ενός αιώνα και ενός υπαρκτού προσώπου, με γρήγορες εναλλαγές κινηματογραφικών πλάνων και χρόνια που τρέχουν σαν άγριο ποτάμι ανάμεσα σε γεγονότα σκληρά, πικρά, κωμικοτραγικά.

Όπως και να διαβαστεί το "Ταξίδι σ' έναν κωμικοτραγικό αιώνα", είναι απολύτως βέβαιο πως οι αφηγηματικές του διαδρομές είναι πρωτότυπες, αριστοτεχνικές, καλοδομημένες, με "λήψεις" και θέα που παραμένουν έντονα χαραγμένες στη μνήμη του αναγνώστη για καιρό μετά το τέλος τους. Ο βραβευμένος Francis Nenik - ψευδώνυμο ενός συγγραφέα που αποφεύγει τη δημοσιότητα - επέλεξε ως πρωταγωνιστή του "Ταξιδιού" έναν άνθρωπο που έζησε μια ζωή σαν παράδοξο μεγάλο δρόμο με ατέλειωτες στροφές και γκρεμούς, έναν ξεχασμένο συγγραφέα με μια απίστευτη προσωπική πορεία και ανακατασκεύασε την ιστορία του κατόπιν επίμονης και ενδελεχούς έρευνας μέσα από χαμένα ίχνη, βιβλία, ντοκουμέντα, πηγές, φακέλους και αφηγήσεις ανθρώπων που συνέβαλαν στη συναρμολόγηση ενός πολυσύνθετου παζλ και στη δημιουργία μιας γοητευτικά παράξενης βιογραφίας.

Όλα ξεκίνησαν από την επιθυμία του Nenik να βρεί θεματολογία για το επόμενο βιβλίο του. Αρχικά σκέφτηκε να γράψει για ξεχασμένους ποιητές της Γερμανίας που κάποτε ήταν γνωστοί και αγαπήθηκαν αλλά έπειτα, κάπως, με κάποιο τρόπο, χάθηκαν στη σκοτεινή θάλασσα της λήθης. Σχέδιο που τελικά εγκατέλειψε για να ξεκινήσει άλλη έρευνα που θα τον οδηγούσε σε ένα άλλο αφιέρωμα περι λησμονημένων συγγραφέων, ώσπου έπεσε πάνω στο όνομα του Χάσο Γκράμπνερ. Μέσα από λίγες πληροφορίες που παρουσίαζαν κάποια γεγονότα της αλλόκοτης - φρενήρη ρυθμού - ζωής του, συνειδητοποίησε ότι οι πληροφορίες αυτές περιείχαν τον συνδυασμό τραγικού και κωμικού ολόκληρου του  βίου του και στοιχεία για το πλούσιο συγγραφικό του έργο (μυθιστορήματα, ποίηση, παιδικά βιβλία, εικονογραφήσεις και μια διατριβή). Ο Γκράμπνερ ήταν βιβλιοπώλης, εκ πεποιθήσεως αριστερός, αντιστασιακός, κομμουνιστής, υπήρξε κρατούμενος στο Μπούχενβαλντ, στρατιώτης της Βέρμαχτ σε ένα πειθαρχικό τάγμα ενώ μετά τον πόλεμο έγινε διευθυντής ολόκληρης της ανατολικογερμανικής βιομηχανίας χάλυβα, έπειτα επικεφαλής ενός μεγάλου ενεργειακού συγκροτήματος κι ύστερα, συγγραφέας με σπουδαία δείγματα δουλειάς τα οποία - άγνωστο γιατί - λησμονήθηκαν. Κι ενώ συνέβαιναν τα παραπάνω, υπήρξε "θύμα" υποβιβασμών από το ΕΣΚΓ (Εθνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα της Γερμανίας) και κομματικών ποινών αλλά πάραυτα, ο Χάσο Γκράμπνερ έπεφτε εφτά φορές και οχτώ σηκωνόταν και συνέχιζε να αντιμετωπίζει τα πράγματα με ρεαλισμό και αισιοδοξία. Άρα, η περίπτωσή του ήταν ένα τεράστιο υλικό για να γραφτεί η ιστορία του αφού κι ο ίδιος έγραψε ιστορία μέσα στην Ιστορία και η Ιστορία χτιζόταν με αφανή πρωταγωνιστή εκείνον. Ο Γκράμπνερ ήταν - και είναι, μέσω της αφήγησης του Nenik - ένας ήρωας που ερήμην του έγινε ήρωας δίχως να το επιδιώκει. Ένας ήρωας μικρός σαν κουκίδα στη μεγάλη εικόνα του κόσμου, μια σημείωση στο περιθώριο, ένα πιόνι στο μεγάλο παιχνίδι της Ιστορίας, μια φιγούρα στη γαλαρία της ζωής και από εκεί έβλεπε τις αβύσσους ενός αιώνα. Συνεπώς, ένας αδιάφορος άνθρωπος για εκείνους που ρυθμίζουν και αποφασίζουν τί / ποιός θα μείνει στην επιφάνεια και τί / ποιός θα βουλιάξει στη λήθη.

Ένας βιβλιοπώλης, ο Γκράμπνερ, που επιθυμεί διακαώς να μεταφέρει τα κομμουνιστικά ιδεώδη από την Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος προς την πόλη, τους εργάτες, τα σπίτια, τις καρδιές, προς τα "επικίνδυνα" μυαλά. Ιδρύει μια οργάνωση για νέους κομμουνιστές και εκεί, στα τέλη της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, όλοι πολεμούν εναντίον όλων: σοσιαλδημοκράτες, κομμουνιστές, εθνικοσοσιαλιστές μπαίνουν σε ένα κύκλο βίας και πολιτικών αναταραχών. Ο Γκράμπνερ κρατά τις αποστάσεις του και αντιπαρατίθεται διαβάζοντας και γράφοντας στη βιβλιοθήκη της πόλης. Η Ιστορία κυλάει και χάνει τον προορισμό της, ο Χίτλερ αναρριχάται στην εξουσία, οι κομμουνιστές περνούν στην παρανομία. Ο Γκράμπνερ αρχικά γλιτώνει τη σύλληψη από τους ναζί, συλλαμβάνεται η έγκυος σύντροφός του και μετέπειτα σύζυγός του. Κι όταν συλλαμβάνεται και ο ίδιος, τον στέλνουν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.

 
Ό,τι ακολουθεί, είναι ένας ανεμοστρόβιλος γεγονότων, καταστάσεων, αλλαγών και προσώπων (μεταξύ αυτών ο Τσόρτσιλ και ο Στάλιν), κλειστοί και σιωπηλοί φάκελοι και μια ζωή  παρανοϊκή για τον Γκράμπνερ, ένα ξέφρενο πήγαινε - έλα του από τη μια περιοχή στην άλλη: από τις φυλακές Βάλντχαϊμ - όπου ο ήρωάς μας ράβει μπάλες ποδοσφαίρου - στο Μπούχενβαλντ και πίσω στη Λειψία ως ανειδίκευτος εργάτης, μετά στην Ελλάδα και στο χάος της, στην Κέρκυρα - όπου ο Γκράμπνερ "συναντά" τον Κωνσταντίνο Θεοτόκη - και επιστροφή πάλι πίσω στην πατρίδα του. Ένα τρελό εναέριο τραίνο ανόδου και καθόδου, παράνοιας, εξωπραγματικών καταστάσεων για τον οραματιστή αριστερό και πυρετώδους γραφής και μετατροπής / μεταστροφής της Ιστορίας. Κι όταν το 1958 ξεκίνησε την καριέρα του ως συγγραφέας, του απαγορεύτηκε να δημοσιεύει τα έργα του, ο Γκράμπνερ συνεχίζει να δημιουργεί απτόητος.

Αντιστασιακός και κομμουνιστής, συχνά μην ακολουθώντας πιστά τη γραμμή του κόμματος, παρασημοφορείται από τους ναζί και από κρατούμενος στο Μπούχενβαλντ, αρνητής του. 

Επαναστάτης Δον Κιχώτης της εποχής του, με χίμαιρες που πεθαίνουν κι ανασταίνονται.

Ουρανός και γή, φωτιά και νερό ταυτόχρονα!

Χωρισμένο σε μικρές ενότητες και με πρωτότυπο είδος γραφής,- για τα δεδομένα του πώς γράφεται μια βιογραφία - με ύφος ανεπίσημο, κοφτό και  γρήγορο, που παραπέμπει σε αποτύπωση του προφορικού λόγου στο χαρτί με απόλυτη ακρίβεια όπως εκφράστηκε (υπάρχει μια αίσθηση σαν ο Nenik να  αφηγείται, άλλοτε φλυαρώντας κι άλλοτε επιγραμματικά και με βάθος, τη ζωή του Γκράμπνερ σε μια παρέα φίλων), με άριστη χρήση μιας γλώσσας που κυριολεκτικά σπαρταρά και συνδέει επιτυχώς το προσωπικό με το παγκόσμιο, με ταχύτητα ροής και με ολοζώντανες περιγραφές / πλάνα που μεταφέρουν τον αναγνώστη στην καρδιά των γεγονότων και στους τόπους του δράματος - με αίμα, στάχτη, χιόνι, πολύ θάνατο, χώμα, γή και θάλασσα -, έχουμε να κάνουμε με μια εκθαμβωτική αφήγηση για μια ζωή που θυμίζει φάρσα και ξεπερνά κάθε σενάριο επιστημονικής φαντασίας, της ζωής του Χάσο Γκράμπνερ που στροβιλίζεται σαν άμμος στον αέρα της ευρωπαϊκής ιστορίας.

Ένα έξοχο δείγμα της σύγχρονης γερμανόφωνης πεζογραφίας, το "Ταξίδι σ' έναν κωμικοτραγικό αιώνα" είναι μια πολύ πρόσφατη πρόταση των εκδόσεων Σκαρίφημα και του Σωτήρη Καρκαλάτου που μαζί με την Καλλιόπη Κερκύρα ανέλαβαν την  γενική επιμέλεια και τις διορθώσεις.

Η θαυμάσια μετάφραση φέρει την υπογραφή της Ανδρομάχης Μαλακάτα υπό την επιμέλεια του Αλέξανδρου Κυπριώτη.

 

 

Εκδόσεις  Σκαρίφημα

Didier Fassin, Θάνατος ενός ταξιδιώτη

 

Από τα πρώτα βιβλία του πρώτου εκδοτικού εξαμήνου της νέας χρονιάς για τις εκδόσεις Πόλις - το οποίο ομολογουμένως αποτελεί μια εξαιρετικά δυνατή εκκίνηση και δίνει υποσχέσεις για όσα σημαντικά εκδοτικά αναμένονται - είναι το παρόν έργο του Γάλλου γιατρού, κοινωνιολόγου και ανθρωπολόγου Didier Fassin. Ούτε δοκίμιο - με τη στενή έννοια του όρου -, ούτε μυθιστόρημα, ούτε Ιστορία, ούτε χρονογράφημα, ούτε μαρτυρία αλλά ένας επιτυχημένος συνδυασμός όλων των παραπάνω. Μια σφιχτοδεμένη αφήγηση, μια καλοδομημένη επανεξέταση, ένα μυθιστορηματικό δοκίμιο με την Ιστορία στο φόντο, ωμή και σκληρή, έτσι όπως εκτυλίσσεται στις μέρες μας και χρήση στοιχείων έρευνας, τεκμηρίωσης και μαρτυριών για ένα πραγματικό περιστατικό που προκάλεσε οργή και βαθιά συγκίνηση όπου υπάρχουν άνθρωποι με ενσυναίσθηση και ευαισθησίες που διαρκώς αγωνίζονται ενάντια στη βία και στην κοινωνική αδικία, στους δρόμους, μακριά από καναπέδες και οθόνες. Ένα βιβλίο που διαβάζεται με αμείωτο ενδιαφέρον, με κομμένη την ανάσα και με έναν κόμπο να χτίζει σπίτι στο λαιμό επειδή η αλήθεια εδώ, εκτός του ότι πονάει πολύ, οδηγεί στην ανίχνευση της λειτουργίας του δικαστικού μηχανισμού και στην ανάλυση του πόσο τελικά σχετικές είναι οι έννοιες της αλήθειας και του ψεύδους.

Ο Didier Fassin άντλησε έμπνευση και υλικό από μια τραγική ανθρώπινη ιστορία που απασχόλησε μονάχα μερίδα της κοινής γνώμης στη χώρα του αφού παρουσιάστηκε ως ένα ακόμα σύνηθες γεγονός του αστυνομικού δελτίου και, με μεθοδικό και συγκροτημένο τρόπο, ξεκίνησε μια εκτεταμένη έρευνα σε ηθικό και φιλοσοφικό επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα, ο ρεαλιστικός - μη χάρτινος - ήρωας του βιβλίου είναι ο Άντζελο. Ένας "ταξιδιώτης", μέλος της νομαδικής κοινότητας, ένας Ρομά ή Μανούς αλλιώς, ο οποίος θεωρείται επικίνδυνος δραπέτης και καταζητείται επειδή μετά από άδεια εξόδου του δεν επέστρεψε στη φυλακή όπου εξέτιε ποινή για μικροκλοπές. Πρόκειται για ένα πλάσμα αδύναμο, δυστυχισμένο, χωρίς δουλειά, χωρίς μέλλον και προοπτικές, με κατάθλιψη, με σοβαρά οικονομικά προβλήματα αλλά και προβλήματα με τον νόμο λόγω δειγμάτων παραβατικής συμπεριφοράς. Αντί επιστροφής στη φυλακή, ο Άντζελο επισκέπτεται το πατρικό του για να δεί την οικογένειά του και αναγκάζεται να κρυφτεί στην αποθήκη όταν στο πατρικό πραγματοποιείται έφοδος απο την GIGN (Group d' Intervention de la Gendarmerie Nationale), την Ομάδα Επέμβασης της Εθνικής Χωροφυλακής, με πλήρη εξάρτυση και βαρύ οπλισμό. Τα μέλη της Ομάδας, υπό την απειλή όπλου, ακινητοποιούν τους συγγενείς του καταζητούμενου και στη συνέχεια εισβάλλουν στην αποθήκη.

Εντοπίζουν τον Άντζελο και τον θανατώνουν μέσα σε ελάχιστα λεπτά. Επικρατεί αναβρασμός. Οι δυνάμεις της τάξης ισχυρίζονται ότι ο καταζητούμενος τους  απείλησε με μαχαίρι και επικαλούνται νόμιμη άμυνα. Και φυσικά, η έρευνα έτσι όπως διεξάγεται δικαιώνει τους αστυνομικούς.  Η υπόθεση περνάει από χέρια σε χέρια, οι καταθέσεις της οικογένειας δεν λαμβάνονται καν υπόψιν. Από τη μια υπάρχει η εκδοχή των αστυνομικών και από την άλλη, η εκδοχή της οικογένειας, εντελώς ασύμβατες μεταξύ τους.  Η αδερφή του θύματος, αφού βιντεοσκοπεί τον εαυτό της σε ένα μήνυμα όπου δηλώνει ότι ο αδερφός της εκτελέστηκε εν ψυχρώ και το ανεβάζει στα κοινωνικά δίκτυα,  ξεκινάει μια μάχη ενάντια στην εξουσία, συγκροτεί μια επιτροπή αγώνα για την αλήθεια και τη δικαίωση του αδερφού της - και τη δικαίωση όλων των ταξιδιωτών του κόσμου που φέρουν το στίγμα των παρανόμων και των επικίνδυνων και υφίστανται διακρίσεις.

Οργανώνονται διαδηλώσεις. Και είναι εκείνη που προσεγγίζει τον κοινωνιολόγο Fassin και του ζητά να προσφέρει τη βοήθειά του ώστε να αποκαλυφθούν οι πραγματικές συνθήκες θανάτου του Άντζελο και να αποδειχθεί πως η ζωή του δεν είναι αυτή που παρουσιάζεται με τα μελανότερα χρώματα από τον Τύπο και τις Αρχές.

Ο Fassin επανεξετάζει την υπόθεση με το βλέμμα στραμμένο στις συνεντεύξεις των μελών της οικογένειας του νεκρού ταξιδιώτη, μελετά αρχεία και έγγραφα, καταθέσεις, την έκθεση νεκροψίας, τη βαλλιστική και τοξικολογική εξέταση, την εισαγγελική πρόταση, το απαλλακτικό βούλευμα και άρθρα των τοπικών εφημερίδων. Εντοπίζει κενά και λάθη. Εξετάζοντας ενδελεχώς τα γεγονότα πριν και μετά τον θάνατο του Άντζελο, έχει την ευκαιρία να σχολιάσει τα χαρακτηριστικά των κατασταλτικών θεσμών του κράτους και τις κοινωνικές ανισότητες. Και κυρίως, να δώσει φωνή στην άλλη πλευρά: σ' αυτούς που δεν ακούγονται, σ' αυτούς που πάντα θα πέφτουν νεκροί από τις σφαίρες της όποιας εξουσίας.

Πρόλογος, προοίμιο κι έπειτα τα πρόσωπα της τραγωδίας που, μέσω της αφήγησης του Fassin, εκφράζουν ό,τι βίωσαν, άκουσαν ή είδαν.Ο πατέρας, η μητέρα, η αδερφή.  Κι ύστερα ο πρώτος υπαξιωματικός, ο δεύτερος υπαξιωματικός, ο γιατρός, ο εισαγγελέας, ο δημοσιογράφος της τοπικής εφημερίδας. Οχτώ πρόσωπα και οι αντικρουόμενες μαρτυρίες τους. Ο αγώνας της οικογένειας για αξιοπρέπεια και η επιστροφή αυτής σ' εκείνο που η κοινωνία στερεί από τα "αλλιώτικα παιδιά" της, του πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Η κινητοποίηση, η αναπαράσταση, το πένθος που σφηνώνει σαν καρφί στην ψυχή και στο δέρμα. Η Αλήθεια. Το Ψέμα. Η απουσία δίκης. Εκείνη η Τραγική Μέρα.

Ο συγκλονιστικός επίλογος.

Μια πειραματική μορφή πολυφωνικής αφήγησης που ρίχνει δεσμίδες φωτός στα όσα επιβεβαιώνει η κάθε πλευρά για τη μέρα του θανάτου του ταξιδιώτη. Οι αντιφάσεις και οι μαρτυρίες διασταυρώνονται και τα γεγονότα φωτίζονται από άλλη γωνία.

Ο Fassin με την παρούσα επανεξέταση μπαίνει σε βαθιά νερά αναλύοντας μια λεπτή και σύνθετη υπόθεση και τολμά να αμφισβητήσει τον θεσμό της δικαιοσύνης θέτοντας ψηλότερα την αξία της ανθρώπινης ζωής, σε ένα προσεκτικά δουλεμένο, διακριτικά, θαρραλέα και από καρδιάς περιεκτικό και συναρπαστικό ανάγνωσμα το οποίο μετά το τέλος του αφήνει μια ολόπικρη γεύση ( όπως άλλωστε ολόπικρη είναι η αλήθεια) και έντονο προβληματισμό για το σχεδόν μόνιμο φαινόμενο ατιμωρησίας εγκληματιών - μελών της εξουσίας, για την προβληματική λειτουργία του ποινικού συστήματος, για το άδικο που δεν δικαιώνεται, για τους "ταξιδιώτες" αυτού του κόσμου που στερούνται ευκαιριών, ονείρων και ζωής.

Εξαιρετική μετάφραση από τον Μανώλη Πιμπλή και η δουλειά της επιμέλειας της Άννας Μαραγκάκη.

 

 

Εκδόσεις  Πόλις

Heinz Helle, Η υπέρβαση της βαρύτητας

 

Πλησιάζω στην ηλικία που ήταν ο αδερφός μου όταν πέθανε. Ίσως γι' αυτό τον τελευταίο καιρό τον σκέφτομαι ξανά συχνότερα, σκέφτομαι τα χρόνια που η ασθένειά του έκανε ολοένα πιο αισθητή την παρουσία της, τότε που αρχικά ήρθαμε πιο κοντά μέχρι που άξαφνα χαθήκαμε...

Αυτή είναι η έναρξη του αριστουργηματικού μυθιστορήματος του Heinz Helle, "Η υπέρβαση της βαρύτητας", που κυκλοφόρησε το περασμένο φθινόπωρο από τις εκδόσεις Gutenberg στην εξαιρετική σειρά Aldina.

Χωρίς παραγράφους, χωρίς κεφάλαια, χωρίς πολλά σημεία στίξης, με τους χρόνους σε διαρκή εναλλαγή και με πυκνό, μακροπερίοδο λόγο που πάραυτα διατηρεί μια εκπληκτική μουσικότητα. Ο Helle δημιούργησε ένα από τα σημαντικότερα έργα της σύγχρονης γερμανικής πεζογραφίας, -το οποίο απέσπασε το Βραβείο Literaturpreis der Stadt Bremen το 2019 ενώ το 2018 μπήκε στη βραχεία λίστα του Schweizer Buchpreis- με περιεχόμενο εκρηκτικό, με φλέγοντα ανθρώπινα ζητήματα, με μια συγκλονιστική πρωτοπρόσωπη αφήγηση, υψηλή αφηγηματική τεχνική, αξιοζήλευτο συμπυκνωμένο ύφος, φιλοσοφικές προεκτάσεις και με τεράστιο συναισθηματικό αντίκτυπο. Μικρής έκτασης -σχεδόν 200 σελίδες-, μεγάλης σημαντικότητας απαιτητικό ανάγνωσμα, είναι από τις περιπτώσεις λογοτεχνικών έργων που προκαλούν εσωτερική μέθη, αφήνουν πίσω τους αμέτρητα ίχνη θλίψης και ερωτήματα για ό,τι ζήσαμε, ζούμε, επιθυμούμε, συλλογιζόμαστε και πράττουμε. Τα κυρίαρχα μοτίβα στην "Υπέρβαση της βαρύτητας" είναι το Κακό που συχνά υπερβαίνει το Καλό, η απώλεια σε κάθε μορφή της, οι σωστές και οι λάθος αποφάσεις που χτίζουν και γκρεμίζουν δρόμους στη ζωή, τα "γιατί" και τα "πώς" και τα σταυροδρόμια τους, η ατομική και συλλογική ενοχή, ο φόβος (πολιτικός, κοινωνικός, ψυχολογικός, ιστορικός) που "τρώει τα σωθικά", εξουσιάζει, παραλύει και οδηγεί στην υποταγή στην αγέλη και στην ανημπόρια, οι δεσμοί αίματος, οι οικογενειακές και κοινωνικές συνθήκες και ο ρόλος τους στην εξέλιξη του ατόμου, η αναζήτηση και κατοχή ταυτότητας, η πατρότητα, η βία και ο ανθρώπινος πόνος που υφίσταται πάντα ακόμα και μέσα σε σύντομα διαλείμματα χαράς.

Πρωταγωνιστές της ιστορίας του Helle είναι δυο ανώνυμοι άνδρες, δυο ετεροθαλή αδέρφια που ένα παγωμένο βράδυ συναντιούνται, τριγυρίζουν στους δρόμους και μπαινοβγαίνουν στα μπαρ του Μονάχου, -από το ένα μπαρ στο άλλο σε αναζήτηση ζεστασιάς και εγγύτητας- πίνουν άφθονο αλκοόλ μιλώντας για τον θεσμό της οικογένειας, για τις τέχνες και τη φιλοσοφία, για τις ενοχές που κουβαλούν ως Γερμανοί πολίτες (με το τραύμα που χάσκει ανοιχτό σε όλους τους Γερμανούς μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο) και ως άνθρωποι (έχοντας "βαρύ" οικογενειακό ιστορικό καθώς ο πατέρας του μεγάλου αδερφού εγκατέλειψε κάποτε τη γυναίκα του και τον ίδιο, γιατί ερωτεύτηκε τη γυναίκα που έγινε η μητέρα του μικρού). Ή για να το θέσουμε πιο σωστά, δεν είναι ακριβώς συνομιλία αυτό που συμβαίνει μεταξύ τους, εφόσον ο μεγάλος αδερφός είναι αυτός που μιλάει ακατάπαυστα, που μονολογεί πυρετικά, παραληρηματικά, καταιγιστικά, κυρίως με θυμό και απόγνωση και ενίοτε με συγκινητική τρυφερότητα ενώ ο μικρότερος αδερφός ακούει, παρακολουθεί, γνέφει συγκαταβατικά και σχολιάζει με επιφύλαξη.  Αυτό το βράδυ είναι το τελευταίο τους. Αυτή η συνάντηση είναι η τελευταία τους. Κανείς από τους δυο δεν γνωρίζει και δεν φαντάζεται πως δεν θα υπάρξει μια επόμενη.

Οι -υπό μέθη- ασθματικοί μονόλογοι του μεγάλου αδερφού είναι ανακατασκευασμένοι από τον μικρό, που είναι και ο αφηγητής του μυθιστορήματος, αφορούν όσα μπορούν να απασχολούν και να τριβελίζουν τη σκέψη κάθε ευαίσθητου όντος και προκαλούν σοβαρούς προβληματισμούς για τον σύγχρονο κόσμο, την ανυπαρξία ενός κράτους δικαίου, τον ατομικισμό και την συλλογικότητα, την ομορφιά που λάμπει κάτω από τις στάχτες της κάθε χώρας παγκοσμίως, τα προδομένα ιδανικά, την εξάπλωση της αγάπης και της ελπίδας, για τη θανάσιμη μοναξιά του ενός, των πολλών, των εθνών, την μεταβίβαση ευθυνών, τους μηχανισμούς τιμωρίας και συγχώρεσης, τη συλλογική κατάθλιψη, τα εγκλήματα του βιαστή και δολοφόνου παιδιών Μαρκ Ντιτρού (το τέρας του Βελγίου, όπως τον αποκάλεσαν), το τέρας του ναζισμού, τα τέρατα της καθημερινότητας με το ανθρώπινο πρόσωπο (άνθρωποι της διπλανής πόρτας, ισλαμιστές, τραπεζίτες, πολιτικοί), το Ολοκαύτωμα, την Τρεμπλίνκα, το Στάλινγκραντ, τον Χίτλερ, για ερωτήματα όπως: "πώς στο καλό να περιγράψουμε, να διακηρύξουμε, να καταλάβουμε ότι τελικά νιώθουμε σαν στο σπίτι μας στον μεγάλο, βαρετό, θορυβώδη, παρδαλό, απέραντο χώρο ανάμεσα στη μοναξιά και στον πόλεμο;", για τις καθημερινές πληγές που βαθαίνουν χωρίς να γιατρεύονται, το ιστορικό τραύμα και την ευθύνη να φέρει κανείς ένα παιδί στον κόσμο. (Ο μεγάλος αδερφός περιμένει παιδί από μια πόρνη που ερωτεύτηκε, ξέρει ότι δεν είναι δικό του αλλά θέλει να το μεγαλώσει εκείνος.)  Όλα τα παραπάνω θέματα εκτοξεύονται από τα χείλη του μεγάλου αδερφού, συχνά συγχωνεύονται και μπερδεύονται μέσα στην ομίχλη των τσιγάρων, του αλκοόλ και σκόρπιων άλλων θεμάτων που ζητούν να πάρουν σχήμα σε προτάσεις και ιδέες.

Ο μεγάλος αδερφός είναι γενναίος και ρομαντικός, φλεγόμενος ιδεαλιστής και ανθρωπιστής, καταθλιπτικός και αλκοολικός. Έχει την τάση να σκαλίζει το χώμα των πραγμάτων για να βρει τις ρίζες τους, να ψάχνει για λύσεις σε υπαρξιακούς γρίφους. Βαθιά μέσα του διατηρεί την ελπίδα ότι δεν μπορεί να έχουν όλα καταρρεύσει. Ο μικρότερος είναι εσωστρεφής, ορθολογιστής, γήινος, πιο αποστασιοποιημένος. Καταγράφει τα όσα ακούει και, μονάχα όταν ο μεγάλος αδερφός πεθαίνει ολομόναχος και τσακισμένος απ΄το ποτό και τον καρκίνο, ανασυνθέτει τους μονολόγους του και ουσιαστικά τον γνωρίζει για πρώτη φορά μέσα από το μακρύ, επίπονο μονοπάτι της κατανόησης. Παρά το όσα χώρισαν τις τροχιές τους, η αδερφική τους σχέση αναβαπτίζεται, αποκτά ισχύ και χτίζεται από την αρχή ξανά.

Περίπου οχτώ χρόνια μετά τον ξαφνικό χαμό του μεγάλου, ο νεότερος αδερφός-αφηγητής διαχειρίζεται το πένθος, τις ενοχές του για την απόσταση που κρατούσε τόσα χρόνια από εκείνον -κι έτσι χάθηκαν στιγμές, ώρες πολύτιμες, κουβέντες, μοιράσματα, αγκαλιές και βλέμματα- αποδέχεται το παρελθόν, αναπολεί τις θεωρίες και τους συλλογισμούς του νεκρού, προσπαθεί να κατανοήσει τι επιθυμούσε ο αδερφός του απ' τον κόσμο, τι επιθυμεί ο ίδιος από τον κόσμο. Εν μέσω προσωπικών σημειώσεων και κειμένων του μεγάλου, εν μέσω φωτογραφιών, τύψεων, εναλλασσόμενων συναισθημάτων, εν μέσω βροχής, καταιγίδας, δαιμόνων και ζωής που συνεχίζεται, ο νεότερος αδερφός, πατέρας πλέον ενός παιδιού, ολοκληρώνει συμβολικά την αφήγησή του υπό τον ήχο μπουκαλιών που σπάνε σε χιλιάδες θραύσματα μέσα σε κάδο ανακύκλωσης.

Δυο αδέρφια βυθισμένα σε μια τελευταία τους μεθυστική και μεθυσμένη, παγωμένη νύχτα που δίνει σκυτάλη σε ένα φωτεινό ξημέρωμα και ρίχνει αχτίδες στη συγκίνηση, στη δροσιά και την ουσία του κόσμου και σε μια ανείπωτη πικρία για ό,τι δεν έγινε, με μια εικόνα τελευταία στην απέναντι πλευρά μιας διασταύρωσης.

Η Λένια Μαζαράκη υπογράφει την εισαγωγή και την αριστοτεχνική μετάφραση σε αυτό το συνταρακτικό και άρτιο -από κάθε άποψη- μυθιστόρημα που αφήνει τον αναγνώστη άναυδο για όσα σημαντικά ζητήματα, συναισθήματα και ανθρώπων έργα κατάφερε ο Heinz Helle να εγκιβωτίσει σε ένα ευσύνοπτο κείμενο.

 

 

Εκδόσεις Gutenberg / σειρά Aldina