Didier Fassin, Θάνατος ενός ταξιδιώτη

 

Από τα πρώτα βιβλία του πρώτου εκδοτικού εξαμήνου της νέας χρονιάς για τις εκδόσεις Πόλις - το οποίο ομολογουμένως αποτελεί μια εξαιρετικά δυνατή εκκίνηση και δίνει υποσχέσεις για όσα σημαντικά εκδοτικά αναμένονται - είναι το παρόν έργο του Γάλλου γιατρού, κοινωνιολόγου και ανθρωπολόγου Didier Fassin. Ούτε δοκίμιο - με τη στενή έννοια του όρου -, ούτε μυθιστόρημα, ούτε Ιστορία, ούτε χρονογράφημα, ούτε μαρτυρία αλλά ένας επιτυχημένος συνδυασμός όλων των παραπάνω. Μια σφιχτοδεμένη αφήγηση, μια καλοδομημένη επανεξέταση, ένα μυθιστορηματικό δοκίμιο με την Ιστορία στο φόντο, ωμή και σκληρή, έτσι όπως εκτυλίσσεται στις μέρες μας και χρήση στοιχείων έρευνας, τεκμηρίωσης και μαρτυριών για ένα πραγματικό περιστατικό που προκάλεσε οργή και βαθιά συγκίνηση όπου υπάρχουν άνθρωποι με ενσυναίσθηση και ευαισθησίες που διαρκώς αγωνίζονται ενάντια στη βία και στην κοινωνική αδικία, στους δρόμους, μακριά από καναπέδες και οθόνες. Ένα βιβλίο που διαβάζεται με αμείωτο ενδιαφέρον, με κομμένη την ανάσα και με έναν κόμπο να χτίζει σπίτι στο λαιμό επειδή η αλήθεια εδώ, εκτός του ότι πονάει πολύ, οδηγεί στην ανίχνευση της λειτουργίας του δικαστικού μηχανισμού και στην ανάλυση του πόσο τελικά σχετικές είναι οι έννοιες της αλήθειας και του ψεύδους.

Ο Didier Fassin άντλησε έμπνευση και υλικό από μια τραγική ανθρώπινη ιστορία που απασχόλησε μονάχα μερίδα της κοινής γνώμης στη χώρα του αφού παρουσιάστηκε ως ένα ακόμα σύνηθες γεγονός του αστυνομικού δελτίου και, με μεθοδικό και συγκροτημένο τρόπο, ξεκίνησε μια εκτεταμένη έρευνα σε ηθικό και φιλοσοφικό επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα, ο ρεαλιστικός - μη χάρτινος - ήρωας του βιβλίου είναι ο Άντζελο. Ένας "ταξιδιώτης", μέλος της νομαδικής κοινότητας, ένας Ρομά ή Μανούς αλλιώς, ο οποίος θεωρείται επικίνδυνος δραπέτης και καταζητείται επειδή μετά από άδεια εξόδου του δεν επέστρεψε στη φυλακή όπου εξέτιε ποινή για μικροκλοπές. Πρόκειται για ένα πλάσμα αδύναμο, δυστυχισμένο, χωρίς δουλειά, χωρίς μέλλον και προοπτικές, με κατάθλιψη, με σοβαρά οικονομικά προβλήματα αλλά και προβλήματα με τον νόμο λόγω δειγμάτων παραβατικής συμπεριφοράς. Αντί επιστροφής στη φυλακή, ο Άντζελο επισκέπτεται το πατρικό του για να δεί την οικογένειά του και αναγκάζεται να κρυφτεί στην αποθήκη όταν στο πατρικό πραγματοποιείται έφοδος απο την GIGN (Group d' Intervention de la Gendarmerie Nationale), την Ομάδα Επέμβασης της Εθνικής Χωροφυλακής, με πλήρη εξάρτυση και βαρύ οπλισμό. Τα μέλη της Ομάδας, υπό την απειλή όπλου, ακινητοποιούν τους συγγενείς του καταζητούμενου και στη συνέχεια εισβάλλουν στην αποθήκη.

Εντοπίζουν τον Άντζελο και τον θανατώνουν μέσα σε ελάχιστα λεπτά. Επικρατεί αναβρασμός. Οι δυνάμεις της τάξης ισχυρίζονται ότι ο καταζητούμενος τους  απείλησε με μαχαίρι και επικαλούνται νόμιμη άμυνα. Και φυσικά, η έρευνα έτσι όπως διεξάγεται δικαιώνει τους αστυνομικούς.  Η υπόθεση περνάει από χέρια σε χέρια, οι καταθέσεις της οικογένειας δεν λαμβάνονται καν υπόψιν. Από τη μια υπάρχει η εκδοχή των αστυνομικών και από την άλλη, η εκδοχή της οικογένειας, εντελώς ασύμβατες μεταξύ τους.  Η αδερφή του θύματος, αφού βιντεοσκοπεί τον εαυτό της σε ένα μήνυμα όπου δηλώνει ότι ο αδερφός της εκτελέστηκε εν ψυχρώ και το ανεβάζει στα κοινωνικά δίκτυα,  ξεκινάει μια μάχη ενάντια στην εξουσία, συγκροτεί μια επιτροπή αγώνα για την αλήθεια και τη δικαίωση του αδερφού της - και τη δικαίωση όλων των ταξιδιωτών του κόσμου που φέρουν το στίγμα των παρανόμων και των επικίνδυνων και υφίστανται διακρίσεις.

Οργανώνονται διαδηλώσεις. Και είναι εκείνη που προσεγγίζει τον κοινωνιολόγο Fassin και του ζητά να προσφέρει τη βοήθειά του ώστε να αποκαλυφθούν οι πραγματικές συνθήκες θανάτου του Άντζελο και να αποδειχθεί πως η ζωή του δεν είναι αυτή που παρουσιάζεται με τα μελανότερα χρώματα από τον Τύπο και τις Αρχές.

Ο Fassin επανεξετάζει την υπόθεση με το βλέμμα στραμμένο στις συνεντεύξεις των μελών της οικογένειας του νεκρού ταξιδιώτη, μελετά αρχεία και έγγραφα, καταθέσεις, την έκθεση νεκροψίας, τη βαλλιστική και τοξικολογική εξέταση, την εισαγγελική πρόταση, το απαλλακτικό βούλευμα και άρθρα των τοπικών εφημερίδων. Εντοπίζει κενά και λάθη. Εξετάζοντας ενδελεχώς τα γεγονότα πριν και μετά τον θάνατο του Άντζελο, έχει την ευκαιρία να σχολιάσει τα χαρακτηριστικά των κατασταλτικών θεσμών του κράτους και τις κοινωνικές ανισότητες. Και κυρίως, να δώσει φωνή στην άλλη πλευρά: σ' αυτούς που δεν ακούγονται, σ' αυτούς που πάντα θα πέφτουν νεκροί από τις σφαίρες της όποιας εξουσίας.

Πρόλογος, προοίμιο κι έπειτα τα πρόσωπα της τραγωδίας που, μέσω της αφήγησης του Fassin, εκφράζουν ό,τι βίωσαν, άκουσαν ή είδαν.Ο πατέρας, η μητέρα, η αδερφή.  Κι ύστερα ο πρώτος υπαξιωματικός, ο δεύτερος υπαξιωματικός, ο γιατρός, ο εισαγγελέας, ο δημοσιογράφος της τοπικής εφημερίδας. Οχτώ πρόσωπα και οι αντικρουόμενες μαρτυρίες τους. Ο αγώνας της οικογένειας για αξιοπρέπεια και η επιστροφή αυτής σ' εκείνο που η κοινωνία στερεί από τα "αλλιώτικα παιδιά" της, του πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Η κινητοποίηση, η αναπαράσταση, το πένθος που σφηνώνει σαν καρφί στην ψυχή και στο δέρμα. Η Αλήθεια. Το Ψέμα. Η απουσία δίκης. Εκείνη η Τραγική Μέρα.

Ο συγκλονιστικός επίλογος.

Μια πειραματική μορφή πολυφωνικής αφήγησης που ρίχνει δεσμίδες φωτός στα όσα επιβεβαιώνει η κάθε πλευρά για τη μέρα του θανάτου του ταξιδιώτη. Οι αντιφάσεις και οι μαρτυρίες διασταυρώνονται και τα γεγονότα φωτίζονται από άλλη γωνία.

Ο Fassin με την παρούσα επανεξέταση μπαίνει σε βαθιά νερά αναλύοντας μια λεπτή και σύνθετη υπόθεση και τολμά να αμφισβητήσει τον θεσμό της δικαιοσύνης θέτοντας ψηλότερα την αξία της ανθρώπινης ζωής, σε ένα προσεκτικά δουλεμένο, διακριτικά, θαρραλέα και από καρδιάς περιεκτικό και συναρπαστικό ανάγνωσμα το οποίο μετά το τέλος του αφήνει μια ολόπικρη γεύση ( όπως άλλωστε ολόπικρη είναι η αλήθεια) και έντονο προβληματισμό για το σχεδόν μόνιμο φαινόμενο ατιμωρησίας εγκληματιών - μελών της εξουσίας, για την προβληματική λειτουργία του ποινικού συστήματος, για το άδικο που δεν δικαιώνεται, για τους "ταξιδιώτες" αυτού του κόσμου που στερούνται ευκαιριών, ονείρων και ζωής.

Εξαιρετική μετάφραση από τον Μανώλη Πιμπλή και η δουλειά της επιμέλειας της Άννας Μαραγκάκη.

 

 

Εκδόσεις  Πόλις