Πέμπτη 28 Απριλίου 2022

Γκράχαμ Γκρην, Καμένο χαρτί

Γκράχαμ Γκρην, Καμένο χαρτί

Μυθιστόρημα που γράφτηκε και κυκλοφόρησε πριν από περίπου 62 χρόνια κι όμως, διατηρεί φρεσκάδα και δύναμη, και πώς αλλιώς άλλωστε, αφού κάθε σπουδαίο ανθρωποκεντρικό έργο δεν έχει ηλικία, δεν παλιώνει.  Έτσι κι εδώ, οι χαρακτήρες και , κυρίως, ο κεντρικός ήρωας είναι άνθρωποι χωρίς σύνορα και χρόνο, κάτι μας θυμίζουν και αποτελούν οικείες μορφές σε ένα σύγχρονο κόσμο "καμένων χαρτιών".

Οι εκδόσεις Πόλις, με συνέπεια και τακτικά, επανεκδίδουν τα πολύ σημαντικά έργα του κορυφαίου Γκράχαμ Γκρην σε νέες καλοδουλεμένες μεταφράσεις, φέρνοντας και κρατώντας στο προσκήνιο την ανυπέρβλητη γραφή του και τα σπουδαία του κείμενα τα οποία, πέρα από την υψηλή λογοτεχνική τους αξία, αποτελούν τοπογραφική, ιστορική, ανθρωπολογική και ψυχογραφική μελέτη.

Με μια πένα - νυστέρι, ο Γκρην, εισχωρεί στα πιο βαθιά κιτάπια της ανθρώπινης φύσης, σκαλίζει και αναδεικνύει το φως και το σκοτάδι της ψυχής των ηρώων του και τους δανείζει στοιχεία της δικής του προσωπικότητας: αίσθηση του ανήκειν, του μη ανήκειν και της φυγής, αμφιβολίες, ηθικά διλήμματα και την ανάγκη ύπαρξης μιας κάποιας σωτηρίας. Στο παρόν μυθιστόρημα δίνει έκφραση σε μορφές μη πίστης, πίστης μισής και απόλυτης και σε φιγούρες που ταλαντεύονται μεταξύ του Καλού και του Κακού. Τοποθετεί τη μυθιστορηματική δράση στο Βελγικό Κονγκό, σε ένα λεπροκομείο καθολικού μοναστηριού που το διαχειρίζονται ιερείς και καλόγριες. Εκεί, ανώνυμα στην αρχή, φτάνει ο Κερύ, ένας φημισμένος αρχιτέκτονας, ο οποίος έχει απωλέσει την ικανότητα να συνδέεται με τα συναισθήματα και την πνευματικότητά του, έχει χάσει την πίστη του και το νόημα της ζωής, πάσχει από ένα σύνδρομο ψυχολογικής λέπρας, αδυνατεί να υποφέρει ή να γελάσει, είναι ένα φάντασμα, ένα καμένο χαρτί ανάμεσα στα καμένα χαρτιά του λεπροκομείου.

Επιλέγει τη μετάβαση στους άγριους τροπικούς της Αφρικής, σε ένα τοπίο χωρίς χτίσματα. Και, χωρίς αίσθηση φόβου, κινείται νύχτα, μόνος, μέσα στο σκοτεινό δάσος, προκειμένου να σώσει, να αγγίξει ένα αδάκτυλο χέρι υπό τον ήχο των βουβών και ασυναίσθητων προσευχών.

Ο Κερύ, θραύσμα το θραύσμα, ανακτά το περίγραμμα του παλιού του εαυτού, αρχίζει να σχεδιάζει ξανά, έρχεται σε επαφή ξανά με τη δουλειά του, την οποία εγκατέλειψε μπουκωμένος από την αναγνωρισιμότητα αλλά και την ματαιότητα. Ανάμεσα σε άθεους και χριστιανούς, ανάμεσα σε ασθενείς που ελπίζουν σε ένα θαύμα ή στο τίποτα, χτίζει εντός του ένα κτίριο με τα υλικά της παραίτησης που σταδιακά αναμειγνύεται με μια ποσότητα νοήματος.

Δευτεραγωνιστές της ιστορίας είναι ο ηγούμενος Τομά, ο εργοστασιάρχης Ρικέρ, η αρκετά νεότερή του σύζυγος Μαρί - που σκαρώνει ένα μεγάλο ψέμα προκειμένου να αποδράσει από τη μοίρα της -, ο οπορτουνιστής δημοσιογράφος Πάρκινσον - που υφαίνει μια φρικτή πλεκτάνη γύρω από τον Κερύ - και ο γιατρός Κολέν, αφοσιωμένος στο καθήκον με θρησκεία του την επιστήμη.

Λίγο πολύ όλοι τους έρχονται σε σύγκρουση με τις πεποιθήσεις τους και τον εσωτερικό τους κόσμο.

Με μια θεατρική ατμόσφαιρα, ,με εξαιρετικούς διαλόγους που αποκαλύπτουν κρυφές πτυχές των ηρώων, με τον τόπο να αναδίδει μυρωδιές, πόνο και υγρασία, με ένα ευφυές λογοτεχνικό τρικ - το όνομα του Κερύ "παίζει" με την αγγλική λέξη "query" που σαν ουσιαστικό σημαίνει "ερώτημα" και σαν ρήμα σημαίνει "ερευνώ, ρωτώ, αμφισβητώ" -και με περίτεχνη πλοκή που αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη, το "Καμένο χαρτί" είναι ίσως το πιο βαθιά ανθρωποκεντρικό έργο του Γκρην, μια σκληρή αντανάκλαση πάνω στα ζητήματα της ηθικής, της πίστης, της αμαρτίας και της μετάνοιας.

Η αριστοτεχνική αφήγηση του Γκράχαμ Γκρην συνάντησε την αριστοτεχνική μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη και ως αποτέλεσμα έχουμε ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα της χρονιάς.
 
Εκδόσεις Πόλις

Τρίτη 12 Απριλίου 2022

Bertolt Brecht, Διάλογοι προσφύγων

Bertolt Brecht, Διάλογοι προσφύγων


 
Ο τόπος: το εστιατόριο του σιδηροδρομικού σταθμού του Χελσινκφόρς στο Ελσίνκι.
Οι πρωταγωνιστές: ο μεγαλόσωμος, πρώην αστός, Τσίφελ και ο κοντόχοντρος βιοπαλαιστής Κάλε.
 
Οι δυο άντρες, πολιτικοί πρόσφυγες, έχοντας εγκαταλείψει τη Γερμανία αντιδρώντας στην άνοδο του ναζισμού στην εξουσία, συναντιούνται τυχαία στο εστιατόριο του σιδηροδρομικού σταθμού της νέας τους πατρίδας και ξεκινούν ένα διάλογο για απλά καθημερινά πράγματα  που καταλήγει στην κοινή τους άρνηση να έχουν παραμείνει σε μια χώρα όπου επικρατεί τάξη και όπου στη σωστή θέση βρίσκεται το τίποτα, στην κοινή τους άρνηση να γίνουν εμπλεκόμενοι ήρωες ενός καθεστώτος πολέμου.   Αυτή είναι η αρχή μιας συνάντησης δυο ετερόκλητων κόσμων, μιας φιλίας, μιας συχνής ανταλλαγής απόψεων και αφηγήσεων των δυο αντρών για τις εμπειρίες τους, τα του βίου τους, τις ανησυχίες τους και τα θραύσματα ελπίδας που προσπαθούν να συναρμολογήσουν σε στέρεο σώμα.
 
Δεκαεννιά συναντήσεις, δεκαεννιά διάλογοι, δεκαεννιά θεατρικές πράξεις με πρωταγωνιστές τον Τσίφελ και τον Κάλε, αμφότεροι το alter ego του Μπρεχτ, ο οποίος διαίρεσε την προσωπικότητα και τα βιώματά του στο δίπολο των δυο προσφύγων.
 
Πρόσφυγας από επιλογή ο Γερμανός συγγραφέας / ποιητής / φιλόσοφος, το 1933 αυτοεξορίστηκε αμέσως μετά την εγκαθίδρυση του ναζισμού στη χώρα του. Από την Πράγα στη Βιέννη, στο Παρίσι και στην Ελβετία, έπειτα στη Δανία - όπου, μέσα σε ένα αγροτόσπιτο, δημιούργησε τα πιο σημαντικά του έργα - ώσπου τελικά να φτάσει ασφαλής στην Αμερική.
 
Οι Διάλογοι γράφτηκαν από το 1939 έως το 1942 και περιέχουν ολόκληρη τη φιλοσοφία του Μπρεχτ καθώς και πλήθος αυτοβιογραφικών του στοιχείων.

Τα θέματα που αναπτύσσουν και αναλύουν οι δυο χαρακτήρες, Τσίφελ και Κάλε, φαινομενικά ασύνδετα μεταξύ τους σε σημεία, είναι η αρετή, οι μικρές απολαύσεις όπως τα πούρα, ο καφές και η μπύρα, ο πατριωτισμός, η αυταρχική διδασκαλία, ο έρωτας, η πορνογραφία, ο καπιταλισμός, η σεξουαλικότητα, ο ολοκληρωτισμός, το ναζιστικό καθεστώς, ο "Πωςτονλένε" (άρνηση του Μπρεχτ να κατονομάσει τον Χίτλερ), τα λαϊκά στρώματα που πέφτουν στην παγίδα των ψεύτικων υποσχέσεων του κάθε διαταραγμένου ηγέτη, ο άνθρωπος που μπορεί και σκέφτεται μονάχα με το μαχαίρι στο λαιμό, ο άνθρωπος - η αιτία ναυαγίου της κάθε μεγάλης ιδέας, η διάρρηξη των οικογενειακών δεσμών, η απογοήτευση και ο φόβος για τις χώρες που παρέμειναν αμέτοχες μπροστά στην ανάπτυξη του τέρατος, η άρνηση παραδοχής της επέλασης του κακού, οι νίκες και οι ήττες του μέλλοντος, η απώλεια του ανήκειν που προκαλεί απώλεια της ταυτότητας, οι κίβδηλες ιδεολογίες και τα κομματικά αδιέξοδα.
 
Αντιφατικά θέματα κι όμως τόσο τραγικά επίκαιρα τα οποία σε πρώτη ανάγνωση μοιάζουν αμιγώς πολιτικά. Εδώ όμως έχουμε να κάνουμε με τον Μπρεχτ, του οποίου τα κείμενα περιέχουν πάντα ένα δεύτερο επίπεδο και έναν υψηλότατο βαθμό ευφυΐας όπου το προσωπικό βίωμα ενδύεται το συλλογικό και μέσω αυτού αποκτά φωνή και αφυπνίζει.
 
Οι δεκαεννιά "Διάλογοι προσφύγων" και η σύνθεσή τους είναι μια λεπτή άσκηση ισορροπίας πάνω στο τεντωμένο σχοινί της Ιστορίας. Άλλοτε με οδύνη και ρεαλισμό κι άλλοτε με καυστικό χιούμορ , με διάσπαρτα στοιχεία της μαρξιστικής θεωρίας, με πειραματικό ύφος και ποιητική διάσταση, ο Μπρεχτ στέκεται κόντρα και καταδικάζει -μέσω των ηρώων του - τον πόλεμο, τον κάθε πόλεμο - και παρατηρεί όχι μόνο την αιματηρή μάχη αλλά και τους ανθρώπους, οι οποίοι αντιμέτωποι με τον θάνατο και τα ψεύδη της εξουσίας, στοιβάζουν απομεινάρια ονείρων σε μια μικρή βαλίτσα και εξορίζονται / αυτοεξορίζονται γυρεύοντας λύτρωση κι απάγκιο.
 
Εξαιρετικά σημαντικό έργο, οι "Διάλογοι προσφύγων", που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κριτική, σε θαυμαστή μετάφραση, σημειώσεις και επίμετρο της Δέσποινας Σκούρτη.
 
Πάντα επίκαιρος ο λόγος του Μπρεχτ, αυτού του ιδιοφυούς δραματουργού και ποιητή, που προβληματίζει, διδάσκει, προκαλεί αντίδραση και εξέγερση ενάντια σε κάθε μορφής καταπίεση.
 
 
Εκδόσεις Κριτική

Τετάρτη 6 Απριλίου 2022

Nona Fernández, Η ζώνη του λυκόφωτος

  
Nona Fernandez,  Η ζώνη του λυκόφωτος



Βασιλιάδες απάγονται από τη σκακιέρα και η παρτίδα μένει στη μέση. Αιωρούμενοι ναυαγοί στον ουρανό και αστροναύτες νεκροί ζητούν να μην ξεχαστούν. Ο χρόνος τρέχει, τα γεγονότα τρέχουν, ο κόσμος σιωπά, οι φωτιές αναζωπυρώνονται, οι ψυχές βγαίνουν από αποκεφαλισμένα σώματα και γυρεύουν δικαίωση. Εποχή συλλήψεων, εποχή με εφιάλτες, βασανιστήρια, εξαφανίσεις και σφαγές. Εποχή σιωπής. Η εποχή και οι εποχές που έρχονται για τους συγγενείς των εξαφανισμένων που ανάβουν κεριά στη μνήμη ή στο θαύμα του γυρισμού. Οι θύτες θύματα, τα θύματα θύτες. Αμφότεροι υπογράφουν συμφωνία σιωπής.
 
Ώσπου η σιωπή σπάει με μια φράση: ΕΓΩ ΒΑΣΑΝΙΣΑ.
 
Χιλή, Αύγουστος του 1984. Η χώρα τελεί υπό το καθεστώς δικτατορίας του Πινοτσέτ. Ένας ψηλός μελαχρινός άντρας, με σφιγμένα χαρακτηριστικά και νευρικότητα στις κινήσεις, μπαίνει σε ένα κτίριο όπου στεγάζονται τα γραφεία σύνταξης του αντιπολιτευόμενου περιοδικού Cauce. Συναντά μια συγκεκριμένη δημοσιογράφο, της τείνει την ταυτότητά του. Είναι ο Αντρές Αντόνιο Βαλενσουέλα Μοράλες, υπαξιωματικός των μυστικών υπηρεσιών. Επιθυμεί να μιλήσει για όσα σφήνωσαν σαν σφαίρα στην καρδιά του, να μιλήσει για να σωθεί από τους αρουραίους που ροκανίζουν ό,τι έχει απομείνει ακόμα ζωντανό μέσα του, αποκαλύπτει τις φρικιαστικές πράξεις του καθεστώτος, δίνει ονόματα βασανιστών και θυμάτων.
 
Αντλώντας υλικό από αυτή την υπόθεση, η σπουδαία Χιλιανή συγγραφέας / ηθοποιός / σεναριογράφος Nona Fernández, έγραψε αυτό το συγκλονιστικό μυθιστόρημα τεκμηρίωσης, μυθιστόρημα κραυγή κόντρα στην αποσιώπηση και στη λήθη της ιστορίας της χώρας της. Χρησιμοποιώντας μια κινηματογραφική δαιμονισμένη αφήγηση σε ένα μείγμα πεζογραφίας, ντοκουμέντου, βιογραφίας και σεναρίου, η Fernández κάνει έναν αγώνα ενάντια στην επιλεκτική ή κατευθυνόμενη μνήμη. Με περίτεχνο τρόπο συνδυάζει δικές της αναμνήσεις με ιστορικά γεγονότα, δικά της αυτοβιογραφικά στοιχεία με την ομολογία του Αντρές, με τα πεπραγμένα και τα πρόσωπα που άφησαν ένα ισχυρό αποτύπωμα στη Χιλή, στους νεκρούς και στους ζωντανούς της.
 
Η ομολογία του Αντρές δημοσιεύεται, το περιοδικό κλείνει και ο Αντρές φυγαδεύεται ώστε να γλιτώσει από βέβαιο θάνατο. Μακριά από τη Χιλή, ξεκινά μια καινούργια ζωή στοιχειωμένος από νύχτα, κραυγές, ήχους, αρουραίους και κοράκια, από φωτογραφίες και βλέμματα των εξαφανισμένων.
 
Η αφηγήτρια / συγγραφέας μπαίνει βαθιά στη Ζώνη του Λυκόφωτος (αναφορά στην περίφημη τηλεοπτική σειρά όπου το εξωπραγματικό και το αδύνατο συναντούν την πραγματικότητα), ξεθάβει στοιχεία, ανακαλεί μνήμες για να ακολουθήσει η παρούσα ανασύνθεση μιας περιόδου φρίκης με αναρίθμητα θύματα και ανείπωτη βαναυσότητα. Οι νεκροί της Χιλής του Πινοτσέτ είναι "χώρες που τα σύνορά τους ορίζονται από την ίδια τους τη βιογραφία" και η Fernández τους  "βιογραφεί" ώστε να μη μείνουν μονάχα μια γελαστή παλιά φωτογραφία.
 
Η αφήγηση χωρίζεται σε κεφάλαια της Ζώνης του Λυκόφωτος: Είσοδος - Επαφή - Φαντάσματα - Διαφυγή.
 
Οι εκδόσεις Gutenberg, μέσω της σημαντικής σειράς Aldina, μας σύστησαν τη Fernández δυο χρόνια πριν με το "Space Invaders", προγενέστερο μυθιστόρημα, το οποίο συνομιλεί ανοιχτά και ουσιαστικά με τη "Ζώνη του Λυκόφωτος" που κυκλοφόρησε πολύ πρόσφατα σε εξαίρετη μετάφραση και εισαγωγικό σημείωμα του Κώστα Αθανασίου.
 
Λογοτεχνία αξιώσεων η υβριδική λογοτεχνία της Fernández για τη μεταμόρφωση των ανθρώπων από άγγελοι σε δαίμονες και δαίμονες σε μετανοούντες, για το πώς τα καθεστώτα καθορίζουν έθνη και ζωές, για τη μνήμη,για τη λήθη, για το ατομικό και συλλογικό τραύμα.
 
 
- Βραβείο Sor Juana Inez de la Cruz
- Υποψήφιο για το National Award μεταφρασμένης λογοτεχνίας για το 2021

Εκδόσεις Gutenberg / σειρά Aldina