Bertolt Brecht, Διάλογοι προσφύγων

 

Ο τόπος: το εστιατόριο του σιδηροδρομικού σταθμού του Χελσινκφόρς στο Ελσίνκι.
Οι πρωταγωνιστές: ο μεγαλόσωμος, πρώην αστός, Τσίφελ και ο κοντόχοντρος βιοπαλαιστής Κάλε.
 

Οι δυο άντρες, πολιτικοί πρόσφυγες, έχοντας εγκαταλείψει τη Γερμανία αντιδρώντας στην άνοδο του ναζισμού στην εξουσία, συναντιούνται τυχαία στο εστιατόριο του σιδηροδρομικού σταθμού της νέας τους πατρίδας και ξεκινούν ένα διάλογο για απλά καθημερινά πράγματα  που καταλήγει στην κοινή τους άρνηση να έχουν παραμείνει σε μια χώρα όπου επικρατεί τάξη και όπου στη σωστή θέση βρίσκεται το τίποτα, στην κοινή τους άρνηση να γίνουν εμπλεκόμενοι ήρωες ενός καθεστώτος πολέμου.   Αυτή είναι η αρχή μιας συνάντησης δυο ετερόκλητων κόσμων, μιας φιλίας, μιας συχνής ανταλλαγής απόψεων και αφηγήσεων των δυο αντρών για τις εμπειρίες τους, τα του βίου τους, τις ανησυχίες τους και τα θραύσματα ελπίδας που προσπαθούν να συναρμολογήσουν σε στέρεο σώμα.
 

Δεκαεννιά συναντήσεις, δεκαεννιά διάλογοι, δεκαεννιά θεατρικές πράξεις με πρωταγωνιστές τον Τσίφελ και τον Κάλε, αμφότεροι το alter ego του Μπρεχτ, ο οποίος διαίρεσε την προσωπικότητα και τα βιώματά του στο δίπολο των δυο προσφύγων.
 

Πρόσφυγας από επιλογή ο Γερμανός συγγραφέας / ποιητής / φιλόσοφος, το 1933 αυτοεξορίστηκε αμέσως μετά την εγκαθίδρυση του ναζισμού στη χώρα του. Από την Πράγα στη Βιέννη, στο Παρίσι και στην Ελβετία, έπειτα στη Δανία - όπου, μέσα σε ένα αγροτόσπιτο, δημιούργησε τα πιο σημαντικά του έργα - ώσπου τελικά να φτάσει ασφαλής στην Αμερική.
 

Οι Διάλογοι γράφτηκαν από το 1939 έως το 1942 και περιέχουν ολόκληρη τη φιλοσοφία του Μπρεχτ καθώς και πλήθος αυτοβιογραφικών του στοιχείων.

Τα θέματα που αναπτύσσουν και αναλύουν οι δυο χαρακτήρες, Τσίφελ και Κάλε, φαινομενικά ασύνδετα μεταξύ τους σε σημεία, είναι η αρετή, οι μικρές απολαύσεις όπως τα πούρα, ο καφές και η μπύρα, ο πατριωτισμός, η αυταρχική διδασκαλία, ο έρωτας, η πορνογραφία, ο καπιταλισμός, η σεξουαλικότητα, ο ολοκληρωτισμός, το ναζιστικό καθεστώς, ο "Πωςτονλένε" (άρνηση του Μπρεχτ να κατονομάσει τον Χίτλερ), τα λαϊκά στρώματα που πέφτουν στην παγίδα των ψεύτικων υποσχέσεων του κάθε διαταραγμένου ηγέτη, ο άνθρωπος που μπορεί και σκέφτεται μονάχα με το μαχαίρι στο λαιμό, ο άνθρωπος - η αιτία ναυαγίου της κάθε μεγάλης ιδέας, η διάρρηξη των οικογενειακών δεσμών, η απογοήτευση και ο φόβος για τις χώρες που παρέμειναν αμέτοχες μπροστά στην ανάπτυξη του τέρατος, η άρνηση παραδοχής της επέλασης του κακού, οι νίκες και οι ήττες του μέλλοντος, η απώλεια του ανήκειν που προκαλεί απώλεια της ταυτότητας, οι κίβδηλες ιδεολογίες και τα κομματικά αδιέξοδα.
 

Αντιφατικά θέματα κι όμως τόσο τραγικά επίκαιρα τα οποία σε πρώτη ανάγνωση μοιάζουν αμιγώς πολιτικά. Εδώ όμως έχουμε να κάνουμε με τον Μπρεχτ, του οποίου τα κείμενα περιέχουν πάντα ένα δεύτερο επίπεδο και έναν υψηλότατο βαθμό ευφυΐας όπου το προσωπικό βίωμα ενδύεται το συλλογικό και μέσω αυτού αποκτά φωνή και αφυπνίζει.
 

Οι δεκαεννιά "Διάλογοι προσφύγων" και η σύνθεσή τους είναι μια λεπτή άσκηση ισορροπίας πάνω στο τεντωμένο σχοινί της Ιστορίας. Άλλοτε με οδύνη και ρεαλισμό κι άλλοτε με καυστικό χιούμορ , με διάσπαρτα στοιχεία της μαρξιστικής θεωρίας, με πειραματικό ύφος και ποιητική διάσταση, ο Μπρεχτ στέκεται κόντρα και καταδικάζει -μέσω των ηρώων του - τον πόλεμο, τον κάθε πόλεμο - και παρατηρεί όχι μόνο την αιματηρή μάχη αλλά και τους ανθρώπους, οι οποίοι αντιμέτωποι με τον θάνατο και τα ψεύδη της εξουσίας, στοιβάζουν απομεινάρια ονείρων σε μια μικρή βαλίτσα και εξορίζονται / αυτοεξορίζονται γυρεύοντας λύτρωση κι απάγκιο.
 

Εξαιρετικά σημαντικό έργο, οι "Διάλογοι προσφύγων", που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κριτική, σε θαυμαστή μετάφραση, σημειώσεις και επίμετρο της Δέσποινας Σκούρτη.
 

Πάντα επίκαιρος ο λόγος του Μπρεχτ, αυτού του ιδιοφυούς δραματουργού και ποιητή, που προβληματίζει, διδάσκει, προκαλεί αντίδραση και εξέγερση ενάντια σε κάθε μορφής καταπίεση.

 

 

Εκδόσεις Κριτική