Δημήτρης Αγγελής, Σκίτσα δρόμων κι έναστρης νύχτας

Επιλογή από τα Ημερολόγια

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ || ΟΝΕΙΡΑ || ΣΤΙΧΟΙ

Εκλεκτός και, αναμφίβολα, συγκινητικά αξιανάγνωστος ο ποιητής Δημήτρης Αγγελής, δημιουργός ποίησης σπάνιας αισθητικής, αισθαντικής, συναισθηματικής, γενναιόδωρης, κινηματογραφικής, υπαρξιακής, ονειρικής, γεμάτης εικόνων, σπαραγμών, απωλειών, ρωγμών, ρυθμών, δακρύων για όσα ήρθαν - πέρασαν - χάθηκαν, με φωτιές, ψιθύρους, προσευχές, επιθυμίες, πληγές ανοιχτές, μνήμες.

 

Ποίηση με  γραφή παλλόμενη που δεν σε αφήνει να ησυχάσεις γιατί οι λέξεις της, οι ήχοι της, οι πνοές της, τα αρχέτυπα και οι συμβολισμοί της σε ακολουθούν, τις βλέπεις μπροστά σου σε κινήσεις και βλέμματα, έχοντας κάτι από την ευλογία και την βουβή αγριότητα της νύχτας
 

Και με μια "νύχτα" επιστρέφει στα εκδοτικά μας πράγματα ο Δημήτρης Αγγελής, αυτός ο επάξια βραβευμένος ποιητής - δοκιμιογράφος -  επίσης διδάκτωρ φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, διευθυντής του περιοδικού Φρέαρ και συνδιευθυντής της ετήσιας έκδοσης χριστιανικού διαλόγου και πολιτισμού "Ανθίβολα" - που γράφει σχεδόν όπως αναπνέει.
 

Με μια "νύχτα", όχι ποιητικής μορφής αυτή τη φορά αλλά με "Σκίτσα δρόμων κι έναστρης νύχτας" , μια έξοχη συλλογή στοχαστικών ημερολογιακού ύφους κειμένων όπου η ποιητική πρόζα συνυπάρχει με τον λογοτεχνικό / δοκιμιακό / στοχαστικό λόγο και την λογοτεχνική μαρτυρία που κυκλοφόρησε πολύ πρόσφατα από τις εκδόσεις Πόλις,
 

Εδώ, ο Αγγελής "εκθέτει" εαυτόν, νού και ψυχή (του) παρουσιάζοντας στιγμές και καταγραφές καθημερινότητας / ημερών σε φεστιβάλ και ποιητικά συμπόσια, "παρασκηνίων" των λογοτεχνικών περιοδικών και του χτισίματος της ποίησής του, στίχων που δεν έγιναν ολόκληρα ποιήματα (κι αν έγιναν, δεν χώρεσαν σε ποιητικές ανθολογίες), εικόνων, ταξιδιών, μετακινήσεων, συναντήσεων με έλληνες και ξένους συγγραφείς και ποιητές, πλάνων της πνευματικής ζωής του τόπου και του κόσμου, ιδιορρυθμιών λέξεων και ανθρώπων, εναλλασσόμενων συναισθημάτων.
 

Χωρίς γραμμική ακολουθία, χωρίς ημερολογιακή σειρά. ο Αγγελής πλάθει και μεταπλάθει τον χρόνο και τα χρόνια και προσκαλεί τον αναγνώστη σε ένα αλησμόνητο διανοητικό / ρεαλιστικό / υπερρεαλιστικό / λυρικό ταξίδι όπου το προσωπικό του ποιητή - αφηγητή κινείται παράλληλα με το συλλογικό της χώρας, των γεγονότων, των αλλαγών, της τέχνης, της λογοτεχνίας και των εκπροσώπων της.
 

Η αρχή των "Σκίτσων" πραγματοποιείται Τετάρτη 10 Αυγούστου 2022 με μια θαλασσοταραχή, ένα όραμα και την αναμονή ενός τηλεφωνήματος που δεν έγινε. Και το τέλος, μελλοντικό, Πέμπτη 19 Σεπτεμβρίου 2041, με μια μνήμη φωνής θολωμένης απ΄τον χρόνο, με αναπολήσεις, με την αδυναμία του υποκειμένου να γυρίσει τον χρόνο πίσω και με έναν πικρό, προσωπικό στοχασμό:
 

Είμαστε δυο γέρικα, αμνησιακά σχεδόν ποταμόπλοια που αγνοούν  το ένα την ύπαρξη του άλλου, αφημένα σ' ένα ποτάμι που μας παρασέρνει αργά προς τη θάλασσα. Κυλάμε ήσυχα, σχεδόν παραιτημένα, αφήνοντας πίσω μας μια λευκή γραμμή αφρού. Και παραδόξως, ορίζοντας δεν υπάρχει. (σελ. 264)

 

Και στο ενδιάμεσο, μήνες, μέρες, χρόνια, χρονολογίες, όλα ακατάτακτα, χωρίς σειρά κι όμως τα αποσπάσματα των  καταγραφών και του στοχαστικού, ημερολογιακού, άκρως συγκινητικού και ανθρώπινου λόγου του Αγγελή, ενώ δεν ακολουθούν μια παραδοσιακή γραμμική πορεία, δένουν αρμονικά και οργανικά μεταξύ τους και θα μπορούσαν να αποτελούν τις ρίζες, τον κορμό και τα φυλλώματα ενός στοχαστικού - (αυτο) βιογραφικού μυθιστορήματος, από εκείνα που πέφτουν σαν καταπραϋντική βροχή στην διψασμένη καρδιά του αναγνώστη.
 

Στο ενδιάμεσο, λοιπόν, περνούν σκιές, φιγούρες, φωνές και σώματα προσώπων και ιστοριών, περνούν πλάνα και φωτογραφίες επιστροφών ήττας από εξιδανικευμένους, ανυπεράσπιστους έρωτες, ζωής που προχωρά με ασταθή βηματισμό, μακρινών θαλασσών και ονείρων.
 

Παρελαύνουν νικητές και ηττημένοι, μικροί θεοί και κρυμμένοι δαίμονες, ποιητές, συγγραφείς κι επαναστάτες, ψυχές φλεγόμενες και μέτωπα σε πυρετό, ταινίες, μουσικές, αναγνώσεις, η πίστη - η βαθιά πίστη -, η επαγγελματική εκπαιδευτική και ποιητική πορεία του Αγγελή.   Γη και ουρανός σε πορφυρές αποχρώσεις, θάλασσες και στεριές, χώμα μετά τη βροχή στη επαρχία και άσφαλτος που αχνίζει μοναξιά στη μεγαλούπολη, σκέψεις που υψώνονται μαζί με τον καπνό των τσιγάρων, θάλασσα που γελά σαν παιδί και θάλασσα που θρηνεί βουβή και μόνη απέναντι στον θλιμμένο εαυτό της. Η βροχή στο κεφάλι του σκύλου, η τέχνη -πάντα η τέχνη- που πρωτοστατεί και θεραπεύει, οι θάνατοι, τα περιοδικά (Νέα Εστία, Ευθύνη, Πάροδος, Το Δέντρο, Φρέαρ), ο ουρανός που αναβοσβήνει, η πανδημία, η έλλειψη προοπτικής, ο Ηλίας Λάγιος, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Μιχάλης Κατσαρός, ο Μίλτος Σαχτούρης, ο πρόωρα χαμένος Δημήτρης Ελευθεράκης, ο Γιάννης Αντιόχου, ο Δ. Παπαδίτσας με το χαμηλωμένο του φως, ο Σταμάτης Πολενάκης, ο εκδότης Κώστας Τσιρόπουλος, ο Θεόφιλος Δ. Φραγκόπουλος και το "Σιωπηλό σύνορό" του.
 

Η παρηγοριά της λογοτεχνίας και των ιερών κειμένων, οι συγκλονιστικές οδηγίες προς ένα νέο ποιητή, οι "ασθένειες" της εποχής μας, οι νάρκες της καθημερινότητας, η πολιτική, η απώλεια του έρωτα, η διάχυτη σκοτεινή ομίχλη του ερωτισμού. Στοχασμοί για την άγνοια της ομορφιάς που μας περιβάλλει, άγνοιας  λόγω του μαύρου ναρκισσισμού μας, λόγω της τάσης μας να επιδεικνύουμε τα τραύματά μας σαν καλογυαλισμένα παράσημα.
 

Ο Αγγελής σταχυολογεί προσωπικές μνήμες των τελευταίων περίπου 40 ετών, δημιουργεί μικρές ιστορίες προσώπων που δεν πρόλαβαν να δημιουργήσουν τις μικρές και μεγάλες δικές τους. Προβληματίζεται (και προβληματίζει) σχετικά με το για ποιό λόγο να γράφει και να εκδίδει κανείς σ' αυτή τη χώρα και εκεί έρχεται ξανά η τέχνη και το φως της και νικούν φανερά σκοτάδια και κρυμμένους δράκους. Κάνει έναν απολογισμό για όσα έπραξε στην πορεία του εως σήμερα. Και, ναί: έγραψε, έγραψε πολύ.
 

Σιδερώνοντας τις λέξεις που δεν του χαρίστηκαν, σκουπίζοντας τον ιδρώτα απ΄τον κρόταφο και τα δάκρυα που πήραν να στεγνώσουν στις άκρες των ματιών του, έχοντας πίστη στο Θεό και στον άνθρωπο και σ' ό,τι τον κρατά ζωντανό, συνομιλώντας με το παρελθόν που γίνεται παρόν και μέλλον, συνομιλώντας με την ποίηση και το χάδι μιας / κάθε έναστρης νύχτας, προσπαθώντας να στηρίξει μια βροχή πάνω σε μια ομπρέλα.
 

"Σκίτσα δρόμων κι έναστρης νύχτας": κείμενα κάποια εκ των οποίων δημοσιεύτηκαν κατά καιρούς σε περιοδικά και εφημερίδες και ενώθηκαν με άλλα νεότερα και ανέκδοτα και αποτελούν το σπουδαία περιεχόμενα αυτού του φροντισμένου τόμου με το εντυπωσιακό έργο του Αλέκου Κυραρίνη στο εξώφυλλο. Και το αποτέλεσμα, έφτασε στα χέρια μας σαν δώρο μεγάλης αξίας, σαν αγκαλιά και θεραπεία.
 

Σχεδίασμα άτυπης (αυτο) βιογραφίας, χρονικό της πορείας του ποιητή Αγγελή από τα παιδικά και εφηβικά χρόνια, τις σπουδές και την καριέρα, μια μαρτυρία λυρικά αποκαλυπτικής ημερολογιακής καταγραφής. Ένα βιβλίο που δεν μπαίνει στο ράφι μετά το τέλος της ανάγνωσης (αφού το τέλος του προκαλεί για μια νέα αρχή, για ένα τυχαίο ξεφύλλισμα, για μια εκ νέου βαθύτερη ανάγνωση - μελέτη αποσπασμάτων που σε άφησαν με το στόμα ανοιχτό) παρά παίρνει μια μόνιμη θέση δίπλα στο κομοδίνο, πλάι στο μαξιλάρι (σου / μου / μας) σαν προσευχητάρι ανθρωπισμού, ζωής, εργαλείου γλώσσας και έκφρασης, λογοτεχνίας, προσδοκιών, μικρών καθημερινών αναστάσεων.

Εκδόσεις  Πόλις

Richard Powers, ΑΜΗΧΑΝΙΑ

 

                        
Το μυθιστόρημα "Αμηχανία" είναι το δέκατο τρίτο βιβλίο της εργογραφίας του Richard Powers  και το πέμπτο του που μεταφράζεται στη γλώσσα μας.
 

Πολυβραβευμένος, (μεταξύ άλλων έχει τιμηθεί με το National Book Award το 2006, με το Βραβείο Pulitzer το 2019 καθώς και με την εύφημο μνεία από την κριτική επιτροπή των Pen Hemingway Awards) ο σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας (σπουδαίος κυριολεκτικά, σε μια εποχή που το καθετί και ο καθένας βαφτίζονται και χαρακτηρίζονται σπουδαία), με σπουδές φυσικής, αλλά ευτυχώς η φιλολογία και η συγγραφική τέχνη τον κέρδισαν κι έτσι έχουμε την τύχη, όσο εκδίδονται τα βιβλία του στη χώρα μας, να απολαμβάνουμε την έξοχη σφριγηλή του πρόζα φιλοσοφικών και κοινωνικοπολιτικών διαστάσεων και οικολογικών ανησυχιών που συγκινεί και κατακτά την καρδιά και τη σκέψη μας.
 

Η "Αμηχανία" είναι το πιο πρόσφατο μυθιστόρημά του που πρόσφατα κυκλοφόρησε στη χώρα μας από την εμβληματική σειρά Aldina των εκδόσεων Gutenberg. Ίσως το πιο ώριμο (για κάποιους εκ των Αμερικανών κριτικών, λίγο άνισο και λίγο χαώδες, αλλά οπωσδήποτε η βράβευση του Powers με το Pulitzer για το αμέσως προηγούμενο έργο του "The Overstory" - στα ελληνικά, "Οι κορυφές της ζωής", εκδόσεις Διάπλαση -ανέβασε κατά πολύ τις προσδοκίες) σίγουρα το πιο βαθιά συγκινητικό της εως τώρα συγγραφικής του καριέρας, το πιο πολυδιάστατο, διορατικό και συναρπαστικό του έργο που αποτελεί μια ωδή στον θεσμό της οικογένειας και στο περιβάλλον.
 

Οι άρρηκτοι οικογενειακοί δεσμοί, η κλιματική κρίση, η οικολογική καταστροφή, η αγάπη για τη φύση και τα έμβια όντα, η αγωνία για το μέλλον του πλανήτη, ο φυσικός κόσμος που καταστρέφεται διαρκώς από τον ίδιο τον άνθρωπο και την παντελή αδιαφορία των κυβερνώντων, τα ταξίδια στο σύμπαν και σε μακρινά φανταστικά τοπία, η πατρότητα, ο αγώνας για ένα μικρό θαύμα, οι νευροεπιστήμες και τα στοιχεία της επιστημονικής φαντασίας που τελικά αποδεικνύεται πικρός ρεαλισμός, είναι όλα επιτυχώς συγκερασμένα σ' αυτό το αλησμόνητο μυθιστόρημα που αστράφτει από ομορφιά γλώσσας, ύφους και περιγραφών συναισθημάτων και τοπίων.
 

Ο Powers έπλασε τους δυο κεντρικούς του χαρακτήρες, αυτό το συγκινητικό μυθιστορηματικό ντουέτο, με απόλυτη ενσυναίσθηση και γραφή ακριβείας:  τον πανεπιστημιακό αστροβιολόγο Θίο / Θίοντορ Μπερν και τον εννιάχρονο γιό του Ρόμπιν, ένα αγόρι που βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού.
 

Οι δυό τους, πατέρας και γιός, με κοινή αγάπη για το περιβάλλον, προσπαθούν να διαχειριστούν το βαρύ τους πένθος μετά τον θάνατο της Αλίσα, συζύγου του Θίο και μητέρας του Ρόμπιν, σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα πριν δυο χρόνια. Απούσα από τη ζωή και την καθημερινότητά τους αλλά τόσο έντονα παρούσα, η Αλίσα, ήταν επιστήμονας και παθιασμένη ακτιβίστρια που αγωνιζόταν για τη διάσωση των ζώων του πλανήτη. Ο μικρός Ρόμπιν έχει κληρονομήσει από τη μητέρα του το πάθος της και την εμμονική σχεδόν ευθύνη να σώσει τα ζώα που κινδυνεύουν από αφανισμό.
 

Ο Ρόμπιν. Ένα αυτιστικό παιδί που δυσκολεύεται να καταλάβει τα αστεία των συμμαθητών του, δέχεται bullying στη σχολική του κοινότητα λόγω της ιδιαιτερότητας του χαρακτήρα του, της υψηλής του ευφυίας και της ευαισθησίας του που τον κάνουν να μοιάζει σαν απειλούμενο είδος σε έναν κόσμο που αρέσκεται να καταστρέφει ό,τι υπάρχει στο διάβα του αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Ο Ρόμπιν, παράλληλα με τον αγώνα του για τη διάσωση του περιβάλλοντος, των φυτών και των έμβιων όντων, κάνει κι έναν αγώνα να ενσωματωθεί ,γενικά, στην άγρια κοινωνία και, ειδικά, στον κλειστό κοινωνικό του περίγυρο.
 

Κι είναι πολλά αυτά που τον θυμώνουν. Τα όλο και πιο συχνά ξεσπάσματά του και η απώλεια ελέγχου των συναισθημάτων του "θεραπεύονται" προσωρινά με τις αφηγήσεις παραμυθιών για την ύπαρξη ζωής σε μακρινούς πλανήτες και με τις εκδρομές που κάνει με τον πατέρα του στη φύση, περνώντας ώρες, μέρες και νύχτες ανάμεσα στη μαγική ποικιλομορφία της ζωής, στη χλωρίδα και την πανίδα, κάτω απ΄το φως του ήλιου, κάτω απ΄το τρεμοφέγγισμα των αστεριών.  Αλλά αυτά δεν είναι αρκετά. Τα εξωτερικά ερεθίσματα είναι πολλά και έχουν έντονη επίδραση στον ψυχισμό του παιδιού. Ο Θίο, αρνούμενος κάθε είδους φαρμακευτική αγωγή, μπαίνει στη διαδικασία αναζήτησης εναλλακτικών μορφών θεραπείας που θα βοηθήσουν τον Ρόμπιν και τελικά θα στραφεί στα μονοπάτια της νευροεπιστήμης, με μια πειραματική συμπεριφορική θεραπεία, τη νευροανάδραση.
 

Αρχικά, τα αποτελέσματα θα ανάψουν ένα φως στον σκιώδη δρόμο προς την ελπίδα.
 

Ο Θίο Μπερν, σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, εξιστορεί τη σχέση του με τον Ρόμπιν, την σύγχυση και την αμηχανία του να τον μεγαλώνει μόνος του και να τον καταλάβει, τις φωτεινές και σκοτεινές στιγμές τους, τα όνειρα και τους εφιάλτες τους, την διαχείρηση της απουσίας της αγαπημένης τους Αλίσα.
 

Ο Powers, δια στόματος του ήρωά του, δεν μένει μόνο στο ανθρωποκεντρικό κομμάτι της ιστορίας που τόσο άρτια, έτσι κι αλλιώς, φιλοτέχνησε αλλά αναπτύσσει παράλληλους θεματικούς άξονες που εντάσσει επιτυχώς στη ροή της αφήγησης. Μιλάει, λοιπόν, για τις επιστήμες, για την αστροφυσική και την οικολογία, σκιτσάρει με μελανές αποχρώσεις το δυστοπικό πορτρέτο μιας χώρας που χάνει -ήδη έχει χάσει- την πορεία της. Εγείρει ερωτήματα για την οικολογική καταστροφή, απόρροια της έλλειψης νόησης και ενσυναίσθησης, της αδιαφορίας και των τραγικών λαθών του κόσμου μας, την ώρα που ο πρόεδρος των ΗΠΑ (εδώ φυσικά φωτογραφίζεται ο Τραμπ, χωρίς να κατονομάζεται) ένας επικίνδυνος νάρκισσος που ενδιαφέρεται για την εικόνα του και για την οικονομία της χώρας, σπέρνει τον διχασμό και τη διχόνοια στο έθνος ενώ διακόπτει την χρηματοδότηση για προγράμματα υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος και προγράμματα όπως αυτό της νευροανάδρασης στο οποίο συμμετέχει ο Ρόμπιν.
 

Παράλληλα, μέσω της αφήγησης του Θίο, ο Powers συσχετίζει την απεραντοσύνη του σύμπαντος και των άλυτων μυστηρίων του με την απεραντοσύνη και τα αχαρτογράφητα νερά του ανθρώπινου εγκεφάλου. Συσχετίζει την αστρονομία με την παιδική ηλικία που διακατέχονται από άγνοια και ταξιδεύουν σε τεράστιες αποστάσεις. Πραγματοποιεί μια εξερεύνηση στην ατομική και συλλογική θλίψη  και μια μελέτη στην κατανόηση του φυσικού κόσμου που αφανίζεται κομμάτι κομμάτι.
 

Κι όλα είναι είναι ένα πικρό τραγούδι για μεγάλες ελπίδες και ουτοπικές προσδοκίες σε μια χώρα και σε ένα κόσμο σε συνθήκες χάους. Όλα μια κραυγή, κι άλλη μια κραυγή στο σκοτάδι, μια ακόμα εκδρομή στα Καπνισμένα Βουνά του Τενεσί, μια ανεπαίσθητη διαφορά ανάμεσα στο "αιώνια" και στο "κάποτε". Κι ένας μικρός Χριστός, που θέλει να πραγματοποιήσει ένα θαύμα με τα μικρά του χέρια, παγωμένος πάνω σε βράχο.
 

Ο Γιώργος Κυριαζής σε μια ακόμα μεγάλη, εξαιρετική του μεταφραστική του στιγμή σ' αυτό το στοχαστικό / στοιχειωτικό /σπαρακτικό μυθιστορηματικό ταξίδι από την ανθρώπινη καρδιά στο μακρινό σύμπαν κι απο ΄κεί πίσω στη γή και στον περιβαλλοντικό της θρήνο.

Εκδόσεις  Gutenberg / σειρά  Aldina