Richard Powers, ΑΜΗΧΑΝΙΑ

 

                        
Το μυθιστόρημα "Αμηχανία" είναι το δέκατο τρίτο βιβλίο της εργογραφίας του Richard Powers  και το πέμπτο του που μεταφράζεται στη γλώσσα μας.
 

Πολυβραβευμένος, (μεταξύ άλλων έχει τιμηθεί με το National Book Award το 2006, με το Βραβείο Pulitzer το 2019 καθώς και με την εύφημο μνεία από την κριτική επιτροπή των Pen Hemingway Awards) ο σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας (σπουδαίος κυριολεκτικά, σε μια εποχή που το καθετί και ο καθένας βαφτίζονται και χαρακτηρίζονται σπουδαία), με σπουδές φυσικής, αλλά ευτυχώς η φιλολογία και η συγγραφική τέχνη τον κέρδισαν κι έτσι έχουμε την τύχη, όσο εκδίδονται τα βιβλία του στη χώρα μας, να απολαμβάνουμε την έξοχη σφριγηλή του πρόζα φιλοσοφικών και κοινωνικοπολιτικών διαστάσεων και οικολογικών ανησυχιών που συγκινεί και κατακτά την καρδιά και τη σκέψη μας.
 

Η "Αμηχανία" είναι το πιο πρόσφατο μυθιστόρημά του που πρόσφατα κυκλοφόρησε στη χώρα μας από την εμβληματική σειρά Aldina των εκδόσεων Gutenberg. Ίσως το πιο ώριμο (για κάποιους εκ των Αμερικανών κριτικών, λίγο άνισο και λίγο χαώδες, αλλά οπωσδήποτε η βράβευση του Powers με το Pulitzer για το αμέσως προηγούμενο έργο του "The Overstory" - στα ελληνικά, "Οι κορυφές της ζωής", εκδόσεις Διάπλαση -ανέβασε κατά πολύ τις προσδοκίες) σίγουρα το πιο βαθιά συγκινητικό της εως τώρα συγγραφικής του καριέρας, το πιο πολυδιάστατο, διορατικό και συναρπαστικό του έργο που αποτελεί μια ωδή στον θεσμό της οικογένειας και στο περιβάλλον.
 

Οι άρρηκτοι οικογενειακοί δεσμοί, η κλιματική κρίση, η οικολογική καταστροφή, η αγάπη για τη φύση και τα έμβια όντα, η αγωνία για το μέλλον του πλανήτη, ο φυσικός κόσμος που καταστρέφεται διαρκώς από τον ίδιο τον άνθρωπο και την παντελή αδιαφορία των κυβερνώντων, τα ταξίδια στο σύμπαν και σε μακρινά φανταστικά τοπία, η πατρότητα, ο αγώνας για ένα μικρό θαύμα, οι νευροεπιστήμες και τα στοιχεία της επιστημονικής φαντασίας που τελικά αποδεικνύεται πικρός ρεαλισμός, είναι όλα επιτυχώς συγκερασμένα σ' αυτό το αλησμόνητο μυθιστόρημα που αστράφτει από ομορφιά γλώσσας, ύφους και περιγραφών συναισθημάτων και τοπίων.
 

Ο Powers έπλασε τους δυο κεντρικούς του χαρακτήρες, αυτό το συγκινητικό μυθιστορηματικό ντουέτο, με απόλυτη ενσυναίσθηση και γραφή ακριβείας:  τον πανεπιστημιακό αστροβιολόγο Θίο / Θίοντορ Μπερν και τον εννιάχρονο γιό του Ρόμπιν, ένα αγόρι που βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού.
 

Οι δυό τους, πατέρας και γιός, με κοινή αγάπη για το περιβάλλον, προσπαθούν να διαχειριστούν το βαρύ τους πένθος μετά τον θάνατο της Αλίσα, συζύγου του Θίο και μητέρας του Ρόμπιν, σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα πριν δυο χρόνια. Απούσα από τη ζωή και την καθημερινότητά τους αλλά τόσο έντονα παρούσα, η Αλίσα, ήταν επιστήμονας και παθιασμένη ακτιβίστρια που αγωνιζόταν για τη διάσωση των ζώων του πλανήτη. Ο μικρός Ρόμπιν έχει κληρονομήσει από τη μητέρα του το πάθος της και την εμμονική σχεδόν ευθύνη να σώσει τα ζώα που κινδυνεύουν από αφανισμό.
 

Ο Ρόμπιν. Ένα αυτιστικό παιδί που δυσκολεύεται να καταλάβει τα αστεία των συμμαθητών του, δέχεται bullying στη σχολική του κοινότητα λόγω της ιδιαιτερότητας του χαρακτήρα του, της υψηλής του ευφυίας και της ευαισθησίας του που τον κάνουν να μοιάζει σαν απειλούμενο είδος σε έναν κόσμο που αρέσκεται να καταστρέφει ό,τι υπάρχει στο διάβα του αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Ο Ρόμπιν, παράλληλα με τον αγώνα του για τη διάσωση του περιβάλλοντος, των φυτών και των έμβιων όντων, κάνει κι έναν αγώνα να ενσωματωθεί ,γενικά, στην άγρια κοινωνία και, ειδικά, στον κλειστό κοινωνικό του περίγυρο.
 

Κι είναι πολλά αυτά που τον θυμώνουν. Τα όλο και πιο συχνά ξεσπάσματά του και η απώλεια ελέγχου των συναισθημάτων του "θεραπεύονται" προσωρινά με τις αφηγήσεις παραμυθιών για την ύπαρξη ζωής σε μακρινούς πλανήτες και με τις εκδρομές που κάνει με τον πατέρα του στη φύση, περνώντας ώρες, μέρες και νύχτες ανάμεσα στη μαγική ποικιλομορφία της ζωής, στη χλωρίδα και την πανίδα, κάτω απ΄το φως του ήλιου, κάτω απ΄το τρεμοφέγγισμα των αστεριών.  Αλλά αυτά δεν είναι αρκετά. Τα εξωτερικά ερεθίσματα είναι πολλά και έχουν έντονη επίδραση στον ψυχισμό του παιδιού. Ο Θίο, αρνούμενος κάθε είδους φαρμακευτική αγωγή, μπαίνει στη διαδικασία αναζήτησης εναλλακτικών μορφών θεραπείας που θα βοηθήσουν τον Ρόμπιν και τελικά θα στραφεί στα μονοπάτια της νευροεπιστήμης, με μια πειραματική συμπεριφορική θεραπεία, τη νευροανάδραση.
 

Αρχικά, τα αποτελέσματα θα ανάψουν ένα φως στον σκιώδη δρόμο προς την ελπίδα.
 

Ο Θίο Μπερν, σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, εξιστορεί τη σχέση του με τον Ρόμπιν, την σύγχυση και την αμηχανία του να τον μεγαλώνει μόνος του και να τον καταλάβει, τις φωτεινές και σκοτεινές στιγμές τους, τα όνειρα και τους εφιάλτες τους, την διαχείρηση της απουσίας της αγαπημένης τους Αλίσα.
 

Ο Powers, δια στόματος του ήρωά του, δεν μένει μόνο στο ανθρωποκεντρικό κομμάτι της ιστορίας που τόσο άρτια, έτσι κι αλλιώς, φιλοτέχνησε αλλά αναπτύσσει παράλληλους θεματικούς άξονες που εντάσσει επιτυχώς στη ροή της αφήγησης. Μιλάει, λοιπόν, για τις επιστήμες, για την αστροφυσική και την οικολογία, σκιτσάρει με μελανές αποχρώσεις το δυστοπικό πορτρέτο μιας χώρας που χάνει -ήδη έχει χάσει- την πορεία της. Εγείρει ερωτήματα για την οικολογική καταστροφή, απόρροια της έλλειψης νόησης και ενσυναίσθησης, της αδιαφορίας και των τραγικών λαθών του κόσμου μας, την ώρα που ο πρόεδρος των ΗΠΑ (εδώ φυσικά φωτογραφίζεται ο Τραμπ, χωρίς να κατονομάζεται) ένας επικίνδυνος νάρκισσος που ενδιαφέρεται για την εικόνα του και για την οικονομία της χώρας, σπέρνει τον διχασμό και τη διχόνοια στο έθνος ενώ διακόπτει την χρηματοδότηση για προγράμματα υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος και προγράμματα όπως αυτό της νευροανάδρασης στο οποίο συμμετέχει ο Ρόμπιν.
 

Παράλληλα, μέσω της αφήγησης του Θίο, ο Powers συσχετίζει την απεραντοσύνη του σύμπαντος και των άλυτων μυστηρίων του με την απεραντοσύνη και τα αχαρτογράφητα νερά του ανθρώπινου εγκεφάλου. Συσχετίζει την αστρονομία με την παιδική ηλικία που διακατέχονται από άγνοια και ταξιδεύουν σε τεράστιες αποστάσεις. Πραγματοποιεί μια εξερεύνηση στην ατομική και συλλογική θλίψη  και μια μελέτη στην κατανόηση του φυσικού κόσμου που αφανίζεται κομμάτι κομμάτι.
 

Κι όλα είναι είναι ένα πικρό τραγούδι για μεγάλες ελπίδες και ουτοπικές προσδοκίες σε μια χώρα και σε ένα κόσμο σε συνθήκες χάους. Όλα μια κραυγή, κι άλλη μια κραυγή στο σκοτάδι, μια ακόμα εκδρομή στα Καπνισμένα Βουνά του Τενεσί, μια ανεπαίσθητη διαφορά ανάμεσα στο "αιώνια" και στο "κάποτε". Κι ένας μικρός Χριστός, που θέλει να πραγματοποιήσει ένα θαύμα με τα μικρά του χέρια, παγωμένος πάνω σε βράχο.
 

Ο Γιώργος Κυριαζής σε μια ακόμα μεγάλη, εξαιρετική του μεταφραστική του στιγμή σ' αυτό το στοχαστικό / στοιχειωτικό /σπαρακτικό μυθιστορηματικό ταξίδι από την ανθρώπινη καρδιά στο μακρινό σύμπαν κι απο ΄κεί πίσω στη γή και στον περιβαλλοντικό της θρήνο.

Εκδόσεις  Gutenberg / σειρά  Aldina