Χούλιο Κορτάσαρ, Ζωολόγιο

Τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται, τίποτα δεν είναι δεδομένο στο κορτασαρικό σύμπαν. Μια φαινομενικά απλή καθημερινή ιστορία με πρωταγωνιστές ανθρώπους οικείους που μας μοιάζουν καταλήγει σε άλυτο γρίφο, σε εφιάλτη, - με αίσθημα εφίδρωσης και έναρξης έντονου χτύπου των παλμών - σε βήματα προς την αβεβαιότητα προς το κατώφλι μιας παράξενης, απόκοσμης αποκάλυψης.

Κάθε κυκλοφορία ή επανακυκλοφορία έργου του κορυφαίου Αργεντίνου συγγραφέα στη γλώσσα μας είναι εκδοτικό γεγονός. Η παρούσα συλλογή οχτώ μαγικών διηγημάτων - που αποτελεί και την πρώτη επίσημη εμφάνιση του Κορτάσαρ στην κεντρική σκηνή της νοτιοαμερικανικής λογοτεχνίας - πρωτοεκδόθηκε το 1951, χρονιά όταν ο νεαρός τότε παιδαγωγός και συγγραφέας εναντιώθηκε στο καθεστώς του Περόν, εγκατέλειψε το Μπουένος Άιρες και αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι ενώ ήδη το πρώτο διήγημα της συλλογής, "Casa Tomada" / "Κατειλημμένο σπίτι", είχε δημοσιευτεί το 1946 στο περιοδικό "Τα Χρονικά του Μπουένος Άιρες" τραβώντας την προσοχή και προκαλώντας τον θαυμασμό του διευθυντή του περιοδικού και "ηγέτη" του boom της λατινοαμερικανικής πεζογραφίας, Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Κι αυτό ήταν η αρχή μιας μεγάλης συγγραφικής πορείας με πλήθος διηγημάτων, με θεατρικά έργα, ποίηση και μυθιστορήματα και με το απαράμιλλο ύφος του Κορτάσαρ να συμβάλλει καθοριστικά στην ανανέωση των αφηγηματικών τεχνικών και να δίνει μια νεα, πρωτοποριακή πνοή στην πεζογραφία της Λατινικής Αμερικής του 20ου αιώνα, κάτι που φυσικά είχε ήδη ξεκινήσει και με το έργο του Μπόρχες.

Τα οχτώ διηγήματα της συλλογής "Bestiario"/ "Ζωολόγιο", αν και πρωτόλεια, είναι υποδειγματικά, άρτια τεχνικά, αποκαλύπτουν την ευφυΐα και το μεγαλείο της ριζοσπαστικής γραφής του Κορτάσαρ καθώς και το ανυπόταχτο ύφος του απέναντι σε λογοτεχνικά πρότυπα και στεγανά. Οι ιστορίες του, είτε λαμβάνουν χώρα σε κλειστούς χώρους, σε ένα σπίτι, σε ένα δωμάτιο, στους δρόμους, σε ένα λεωφορείο, σε έναν κήπο είτε στις πιο απόμακρες γωνιές του εγκεφάλου των ηρώων, περιλαμβάνουν διαδρομές σε ένα παράταιρο κόσμο, αντιθέσεις που ως δια μαγείας δεν αντιφάσκουν, πειραματισμούς στην αφήγηση και στη γραφή, λογοπαίγνια, κατάργηση της συμβατικής γλώσσας και της ορθολογικής σκέψης και την τάση του συγγραφέα να "παίζει" με το μυαλό του αναγνώστη και να τον κάνει συμπαίκτη, συνένοχο / συμμέτοχο και συμπρωταγωνιστή σε μια σειρά φιλοσοφικών ερωτημάτων που θεμελιώνουν την εξέλιξη ιστοριών όπου το φαινομενικά συνηθισμένο ντύνεται απρόσμενα το ρούχο ενός ανεξήγητου, ανέκφραστου φόβου και του εξωπραγματικού. Οι σκοτεινές εσοχές των σκέψεων και των πράξεων των κεντρικών χαρακτήρων αιχμαλωτίζονται στα κομμάτια αλήθειας και φαντασίας ενός μπερδεμένου παζλ, που ενώ δείχνουν ότι δεν ταιριάζουν μεταξύ τους γιατί αποτελούν δυο διαφορετικές όψεις, τελικά ενώνονται και συγχωνεύονται.

Στο σύμπαν του Χούλιο Κορτάσαρ, οι νόμοι της λογικής γλιστράνε στην άλλη πλευρά των πραγμάτων. Όπως και τα μετέπειτα διηγήματα της ωριμότερης περιόδου του, έτσι ακριβώς και αυτά της πρώτης του συλλογής προκαλούν δέος, έκπληξη, αμηχανία, μια αίσθηση ασφυξίας, την αίσθηση ότι το τέλος της κάθε ιστορίας είναι η αρχή της, την άλλη αίσθηση ότι μετά το πέρας της ανάγνωσης των ιστοριών τίποτα δεν θα είναι ακριβώς ίδιο στον τρόπο σκέψης και διαχείρισης καταστάσεων. Πρωταγωνιστούν η αβεβαιότητα, τα αινίγματα, τα βλέμματα προς την ανάστροφη όψη της πραγματικότητας, οι υπαινιγμοί, το πικρό χιούμορ, οι αιχμές για την κοινωνικοπολιτική κατάσταση της εποχής σε Αργεντινή και Παρίσι ενώ μια απειλή είναι αόρατη αλλά πάντα μα πάντα υπαρκτή.

Στο πρώτο αριστουργηματικό διήγημα, "Κατειλημμένο σπίτι", δυο αδέρφια μέσης ηλικίας ζούν μια ζωή ήσυχη, σχεδόν αδιάφορη, μέσα στο ευρύχωρο οικογενειακό τους σπίτι. Η μονοτονία τους ραγίζει από την ύπαρξη μιας ξαφνικής απειλής, ενός αόρατου εισβολέα που καταλαμβάνει - δωμάτιο το δωμάτιο - την οικία τους. Ο αδερφός - αφηγητής και η αδερφή του κλειδώνουν μια μια τις πόρτες προκειμένου να αποφύγουν την μυστηριώδη μορφή που κινείται και αναπνέει πίσω απ' τους τοίχους και που τους εκτοπίζει από την ασφάλεια της καθημερινότητάς τους.

Στο "Γράμμα σε μια δεσποινίδα στο Παρίσι", ο αφηγητής έχει ανταλλάξει σπίτια με την Αντρέ, την παραλήπτρια του γράμματος - εκείνη μένει στο διαμέρισμά του στο Παρίσι κι εκείνος στο δικό της στο Μπουένος Άιρες - και, γράφοντας, της εκμυστηρεύεται ότι ξερνάει ζωντανά όμορφα κουνελάκια τα οποία φροντίζει, ταΐζει και κοιμίζει μέσα στη ντουλάπα της. Κάποια στιγμή, ο έλεγχος χάνεται και τα κουνέλια ξεχύνονται στο διαμέρισμα ροκανίζοντας τα έπιπλα και προκαλώντας ζημιές και μια απόφαση.

Στο εκτυφλωτικό διήγημα ημερολογιακής γραφής, "Μακρινή", η ηρωίδα Αλίνα Ρέγιες βιώνει έναν εσωτερικό ψυχολογικό αιματηρό πόλεμο, διχασμένη ανάμεσα σε δυο ζωές, με την πιο κρυφή να είναι η φανερή της. Λογοπαίγνια, αναγράμματα, γρίφοι και παλίνδρομα παίζουν κυρίαρχο ρόλο στην ροή της αφήγησης.

Στο αλληγορικό "Λεωφορείο", η νεαρή Κλάρα και ο άγνωστος συνεπιβάτης της στο λεωφορείο 168 ανταλλάσουν βλέμματα και λόγια, μόνοι, παρείσακτοι, με χέρια αδειανά, ανάμεσα σε επικριτικούς - μέσα στη σιωπή τους - επιβάτες που κρατάνε λουλούδια στα χέρια.

Στο ποιητικού ύφους, γραμμένο σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, διήγημα "Κεφαλαλγία", ένα άγνωστο είδος ζώων, οι μανσκούπιες, (προϊόν σύλληψης και γλωσσικό εύρημα του Κορτάσαρ) μεταδίδουν στους αφηγητές / φροντιστές τους μια ασθένεια που τους προκαλεί έντονη κεφαλαλγία με κάτι ζωντανό να κάνει κύκλους ουρλιάζοντας στο παράθυρο, στα αυτιά, μέσα στο κεφάλι.

Στην "Κίρκη", η πρωταγωνίστρια Ντέλια, με τον εύθραυστο, διαταραγμένο και επικίνδυνο ψυχικό της κόσμο, υποτάσσει τα ζώα και τους μνηστήρες της και τα / τους βλέπει να πεθαίνουν αιφνίδια. Καταρρακωμένη, βρίσκει παρηγοριά στην αγκαλιά του Μάριο. Ώσπου έρχονται οι πρώτες φήμες, νυχτώνει, βγαίνει το αδύναμο φεγγάρι και θεριεύει η απόπειρα σιωπής.

Στο "Οι πύλες του ουρανού", ο Μάουρο προσπαθεί να αντιμετωπίσει τον θάνατο της αγαπημένης του Σεσίλια. Ο αφηγητής - φίλος του, Μαρσέλο, του συμπαραστέκεται. Σε μια κοινή βραδινή τους έξοδο σε "χορευτάδικο", ανάμεσα στους καπνούς των τσιγάρων και υπό τους ήχους μιας milonga, τα βλέμματα των δυο αντρών συγκλίνουν σε μια γνώριμη γυναικεία φιγούρα που κατεβαίνει από τις πύλες του ουρανού στη γη, για ένα ακόμα tango.

Στο τελευταίο συγκλονιστικό διήγημα, "Ζωολόγιο", με το νοσταλγικό στοιχείο να συμπορεύεται με το απρόβλεπτο και το νοσηρό, η μικρή Ισαβέλ προσκαλείται από την οικογένεια Φούνες να περάσει το καλοκαίρι μαζί τους και με τον μικρό γιο τους Νίνο, στο εξοχικό τους. Πίσω από την αριστοκρατική λάμψη του σπιτιού κρύβονται μυστικά, αθώες και ένοχες σιωπές, ψίθυροι, πνιχτές κραυγές και κλάματα πίσω από κλειστές πόρτες, μια τίγρη κυκλοφορεί ως κατοικίδιο κι ένα ολόκληρο ζωικό βασίλειο μυρμηγκιών, εντόμων και σαλιγκαριών κινούνται στο ασφυκτικό περιβάλλον του κήπου. Το βίωμα γίνεται αλληγορία. Η δυσλειτουργική οικογένεια Φούνες παραπέμπει σε μια δυσλειτουργική χώρα / κοινωνία.

Το ζωικό στοιχείο είναι εμφανές στα περισσότερα εκ των διηγημάτων. Ζώα και άνθρωποι συνυπάρχουν. Ζώα κρύβονται, εμφανίζονται, κρατάνε άμυνα ή επιτίθενται. Και είναι η φαντασία, οι αρρωστημένες σκέψεις, ένας αόρατος - αόριστος φόβος, τα καθεστώτα, οι ίδιοι οι άνθρωποι που εξοντώνουν μια ζωή - τη δική τους ή / και των άλλων - ήδη στα όρια της συντριβής.

Ο Αχιλλέας Κυριακίδης, όπως και σε προηγούμενα έργα του Χούλιο Κορτάσαρ, είναι υπεύθυνος για το μέγα θαύμα της μετάφρασης σε αυτά τα οχτώ αριστουργήματα που απαρτίζουν τη συλλογή "Ζωολόγιο", που πολύ πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις o p e r a.

 

 

Εκδόσεις  o p e r a