Mario Benedetti, Άνοιξη με μια σπασμένη γωνία

 

Αναμφίβολα πρόκειται για μια από τις εκδοτικές εκπλήξεις της τρέχουσας χρονιάς, αφού μετά από αρκετά χρόνια έχουμε επίσημα μεταφρασμένο στη γλώσσα μας ένα πεζογραφικό έργο του μέγα Ουρουγουανού ποιητή, πεζογράφου, θεατρικού συγγραφέα και δημοσιογράφου Mario Benedetti, που αποτελεί μια από τις σπουδαιότερες και πιο αντιπροσωπευτικές μορφές των λατινοαμερικανικών γραμμάτων του  20ου αιώνα.

Τρομερά δημοφιλής στη χώρα του και στον ισπανόφωνο κόσμο γενικότερα, όχι ιδιαίτερα και ευρύτερα γνωστός -αδίκως και δυστυχώς- στη χώρα μας. Ένα θεατρικό του έργο, "Ο Πέδρο και λοχαγός" κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Red 'n' noir πριν περίπου μια πενταετία. Ένα μυθιστόρημά του κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη τη δεκαετία του '90, ένα άλλο από τις εκδόσεις Οδυσσέας το 1982, όλα όμως δεν είχαν την προσοχή και την τύχη που τους άξιζε, ξεχάστηκαν και χάθηκαν με το πέρασμα του χρόνου.  Κάποια μικροδιηγήματα και κάποια ποιήματά του δημοσιεύτηκαν κατά καιρούς σε έγκριτα ηλεκτρονικά περιοδικά και βιβλιοφιλικούς ιστότοπους, σε προσεγμένες μεταφράσεις.

Ώσπου ήρθε η "Άνοιξη" εντός του φετινού καλοκαιριού και με το φως και τη "σπασμένη της γωνία" ξαναφέρνει στο προσκήνιο έναν κορυφαίο αφηγητή και δεινό ποιητή, αφού ακόμα και ο πεζός του λόγος διαπνέεται από μοναδική ποιητικότητα.
 

Ο Benedetti έχει γράψει συνολικά πάνω από 80 έργα που περιλαμβάνουν πεζά, θεατρικά, δοκίμια και απαράμιλλα ποιητικά έργα. (Στις δημόσιες αναγνώσεις των ποιημάτων του, λέγεται, δεν έπεφτε καρφίτσα, ενώ αρκετά από τα ποιήματά του έχουν μελοποιηθεί και τραγουδιούνται και συγκινούν).

Θεωρήθηκε και θεωρείται ως χρονογράφος της μεσαίας τάξης της Ουρουγουάης της εποχής του. Αριστερών καταβολών και πεποιθήσεων, μαχόμενος δημοσιογράφος και μέγιστος δημιουργός, με μια γραφή ενδοσκοπική και ψυχαναλυτική που αντικατοπτρίζει την πολιτική συνειδητοποίηση του ίδιου και των χαρακτήρων του αλλά και τη μεταφυσική τους αγωνία.

Για πρώτη φορά το παρόν μυθιστόρημα, "Άνοιξη με μια σπασμένη γωνία", μεταφράστηκε στα ελληνικά και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg στη σειρά Aldina και, έστω και αργά, το αναγνωστικό κοινό θα έχει την τύχη και την ευκαιρία να ανακαλύψει, να ξαναθυμηθεί και να μαγευτεί από την απλή, ανεπιτήδευτη και τόσο βαθιά ποιητική γλώσσα αυτού του σημαντικότατου συγγραφέα και διανοητή.  Η "Άνοιξη" πρωτοκυκλοφόρησε το 1982 και γράφτηκε την περίοδο της δικτατορίας στην Ουρουγουάη, όσο ο Benedetti ήταν πολιτικός εξόριστος στο Περού και στην Αργεντινή. (Για την ιστορία, να αναφέρουμε πως ο στρατός έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εσωτερική πολιτική της Ουρουγουάης, ακολούθησε το πραξικόπημα του 1973, το οποίο οδήγησε στη δημιουργία στρατιωτικής δικτατορίας: μιας "δωδεκαετούς νύχτας" του λαού της Ουρουγουάης, νύχτας που ξημέρωσε με την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1985).

Ο Benedetti κατασκεύασε με μαεστρία, με απόλυτη ενσυναίσθηση και γενναιοδωρία πνεύματος ένα ευσύνοπτο λογοτεχνικό έπος στο οποίο ερευνά την οδύνη του "χωριστά", τη μείξη ελπίδας-απελπισίας- μοναξιάς και την προσμονή για επιστροφή στον τόπο και στους ανθρώπους της καρδιάς.

Ο κεντρικός ήρωας είναι ο Σαντιάγο που βρίσκεται στις φυλακές Libertad (Ελευθερία) ως πολιτικός κρατούμενος. Δεν γνωρίζει πότε θα αφεθεί ελεύθερος και, εκεί στο κελί του, παλεύει με την εξουσία της μνήμης. Καθοδηγεί τις αναμνήσεις του, νοσταλγεί την κοινή του ζωή με την αγαπημένη του σύζυγο Γρασιέλα, την μικρή τους κόρη Μπεατρίς, τον πατέρα του δον Ραφαέλ και τον στενό του φίλο Ρονάλδο. Μοιράζεται ανάμεσα σε δύο όχθες, κινείται σε ένα τεντωμένο σχοινί μεταβαλλόμενων συναισθημάτων, νιώθει παγιδευμένος σε μια ζωή ακίνητη, προσπαθεί να παραμείνει ψύχραιμος και λογικός μέσα στον παραλογισμό των καταστάσεων που λαμβάνουν χώρα εντός και εκτός φυλακής. Για να αντέξει, γράφει γράμματα στην Γρασιέλα στα οποία αποτυπώνει τις σκέψεις του, την πίστη του, τις ανησυχίες, την ελπίδα του, τη λαχτάρα να βγει ξανά στον κόσμο και κυρίως εκφράζει τον άσβεστο έρωτά του προς εκείνη.
 

Την ίδια στιγμή που ο Σαντιάγο είναι φυλακισμένος, οι δικοί του άνθρωποι βρίσκονται εξόριστοι στο Μπουένος Άιρες.
 

Όσο περνά ο καιρός -και είναι πολύς- η Γρασιέλα νιώθει να αποκόβεται συναισθηματικά και ερωτικά από τον σύζυγό της καθώς αρχίζει να αισθάνεται μια ακατανίκητη έλξη για τον Ρονάλδο. Η διαρκής φυσική του παρουσία στην καθημερινότητά της είναι για εκείνη ένας δυνατός μαγνήτης, ένα ζεστό βλέμμα, ένα χέρι στο χέρι της, ένα σώμα πλάι στο δικό της, μια ζωή ραγισμένη που συνεχίζεται και χρήζει αναπνοής.
 

Ο Ρονάλδο, μέσω της δικής του οπτικής, δίνει μια εικόνα για το τι οδήγησε στη σύλληψη του Σαντιάγο. Πιο αποστασιοποιημένος σε σχέση με τους υπόλοιπους, μπορεί και διακρίνει τη θετική πλευρά της εξορίας.
 

Ο δον Ραφαέλ νιώθει πικραμένος ως εξόριστος λόγω των πολιτικών ιδεολογιών και πράξεων του γιου του, πικραμένος ως ηλικιωμένος που έφυγε από την πατρίδα του και δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες.
 

Η εννιάχρονη κόρη του Σαντιάγο και της Γρασιέλα, Μπεατρίς, -της οποίας οι αφηγήσεις δίνουν μια πιο φωτεινή και ανάλαφρη νότα μέσα στο γενικό μελαγχολικό πλαίσιο- προσπαθεί να καταλάβει τους λόγους που ο μπαμπάς της είναι στη φυλακή και, ταυτόχρονα, είναι γοητευμένη από τις ομορφιές του Μπουένος Άιρες. Μαθαίνει νέες λέξεις, βρίσκεται σε συνεχή διαδικασία προσαρμογής σε μια νέα χώρα, σε ένα νέο σπίτι, σε ένα καινούργιο σχολείο. Και περιμένει την αμνηστία για να τελειώσει η αμνησία κι όλα να γίνουν ένα θλιβερό χαρούμενο τάνγκο.

Κάθε κεφάλαιο και μια διαφορετική αφήγηση, μια διαφορετική φωνή, μια διαφορετική τεχνική εξιστόρησης σε τόνο, ύφος, ατμόσφαιρα.
 

Οι χαρακτήρες εναλλάσσονται όπως και οι οπτικές τους, και όλο αυτό -δια χειρός και πνεύματος του Benedetti- παρέχει μια σπαρακτική εικόνα για τον αντίκτυπο μιας/κάθε πολιτικής αναταραχής, των δικτατορικών καθεστώτων, της ατομικής και συλλογικής εξορίας και της μοναξιάς στην ψυχή και στον βίο των ανθρώπων.

Η "Άνοιξη" αποτελείται από μονολόγους και αποτελείται και από εμβόλιμα ιντερλούδια στα οποία εμφανίζεται και πρωταγωνιστεί ένας εξόριστος δημοσιογράφος (εν προκειμένω ο ίδιος ο Benedetti) που περιγράφει τις δικές του εμπειρίες στην εξορία -θολώνοντας τις γραμμές των οριζόντων μεταξύ μυθοπλασίας και απομνημονευμάτων- και τις ιστορίες άλλων εξόριστων που κατάφεραν λίγο, ελάχιστα ή καθόλου να προσαρμοστούν στη νέα τους ζωή μακριά από τη χώρα τους και πεθαίνουν -κυριολεκτικά και μεταφορικά- από νοσταλγία και μοναξιά.

Η ζωή του Σαντιάγο διαλύεται κομμάτι κομμάτι εν αγνοία του. Πέντε χρόνια, δύο μήνες και τέσσερις ημέρες υπάρχει και ελπίζει για την ελευθερία του, για την επανένταξή του στον κόσμο, για την επιστροφή στην οικογένειά του, για την ανοιχτή αγκαλιά της Γρασιέλα.
 

Κανείς δεν μπορεί να του κλέψει την άνοιξη που μοιάζει με έναν καθαρό καθρέφτη και που μοιάζει και με τη χώρα του, που και οι τρεις έχουν μια σπασμένη γωνία. Κι όμως, αυτή η άνοιξη με μια σπασμένη γωνία, με το σχήμα μιας ραγισμένης αγάπης, είναι βέβαιος ότι τον περιμένει μακριά από την άβυσσο του φόβου, μακριά από το ψιχάλισμα και τις καταρρακτώδεις βροχές των δακρύων της συλλογικής θλίψης, μακριά από τις κοινές επαναλαμβανόμενες λύπες.

Ένα πολυφωνικό, πολυεπίπεδο, βαθιά ανθρώπινο μυθιστόρημα με επιστολές, με ισοπεδωτικές χωριστές εξορίες, με καρδιές που αλλάζουν θέσεις, με εξομολογήσεις, μυστικά και ψιθύρους μέσα από τους τοίχους, έξω από τους τοίχους.
 

Η μετάφραση-κέντημα σε αυτό το αριστούργημα της ισπανόφωνης πεζογραφίας φέρει την υπογραφή του Κώστα Αθανασίου.

 

Εκδόσεις Gutenberg / Aldina