Δικαίως πολυβραβευμένος, ο πειραματιστής δεξιοτέχνης της αφήγησης των σύγχρονων αμερικανικών γραμμάτων Percival Everett -επίσης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια όπου διευθύνει το Τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας- με τις κριτικές να τον παρουσιάζουν ως ένα εκρηκτικό μείγμα από Τζόναθαν Σουίφτ, Ιονέσκο και αδελφούς Κοέν, με μια γραφή φλεγόμενη, πυρετώδη, στοχαστική, παιγνιώδη, αιχμηρή, σαρκαστική, υπαινικτική και καταγγελτική για όσα μαστίζουν την Αμερική και τον κόσμο μας και πιο συγκεκριμένα για το κάθε είδους μίσος -φυλετικό, πολιτικό, σεξουαλικό- που κυριεύει τον σύγχρονο άνθρωπο.
Στη χώρα μας, κατά τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια, οι εκδόσεις Πόλις εξέδωσαν τέσσερα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα του Everett, με κορυφαίο όλων "Το σβήσιμο", ένα τολμηρό και ριζοσπαστικό έργο ιδεών με αναφορές στον εκδοτικό χώρο, στη λογοτεχνία, στα παρασκήνια προώθησης των βιβλίων και του μηχανισμού των bestsellers, γεμάτο πλάγιους σχολιασμούς περί πολιτικής, ρατσισμού και κοινωνικών διακρίσεων.
Αυτό δεν σημαίνει ότι τα μυθιστορήματα που ακολούθησαν μεταφρασμένα στα ελληνικά μετά "Το σβήσιμο" είναι λιγότερο αξιόλογα ή κατώτερα. Κάθε άλλο! Άλλωστε, ο Everett είναι ένας πολυσχιδής συγγραφέας που έχει την τάση και την τρομερή ικανότητα να μην επαναλαμβάνεται από μυθιστόρημα σε μυθιστόρημα. Κάθε του έργο έχει μεν το αναγνωρίσιμο ύφος και το δυνατό αποτύπωμα του δημιουργού του, έχει ως ένα βαθμό ως κοινό θεματικό άξονα τον άνθρωπο και τη σκοτεινή πλευρά του, τον αντίκτυπο των γεγονότων της πιο πρόσφατης αμερικανικής ιστορίας πάνω στον τρόπο σκέψης και στις πράξεις του, τα ζητήματα της ταυτότητας και των φυλετικών διακρίσεων αλλά τελικά κάθε του έργο είναι μοναδικό, είναι ένα εξαίρετο δείγμα του πώς η λογοτεχνική αφήγηση μπορεί -με τα εργαλεία και την οξύνοια που διαθέτει ένας γραφιάς σαν τον Everett- να μετατραπεί σε ένα λογοτεχνικό, ποιητικό και πολιτικό μανιφέστο.
Όπως και στα προηγούμενα μυθιστορήματά του, έτσι και στο πιο πρόσφατό του "Τα δέντρα" -που κυκλοφόρησε στην Αμερική το 2021 και στη χώρα μας αρχές του φετινού καλοκαιριού, από τις εκδόσεις Gutenberg στην υψηλής αισθητικής σειράς τους Aldina- ο Percival Everett "παντρεύει" τον ρεαλισμό με τον σουρεαλισμό, το ατομικό με το συλλογικό, το ξεκαρδιστικά αστείο με το σκοτεινό και το μακάβριο, το ολόπικρο με το γλυκόπικρο της ζωής.
"Τα δέντρα" είναι ένα μυθιστόρημα γρήγορων ρυθμών και σύντομων κεφαλαίων, δαιμονικά σατιρικό, απίστευτα σφιχτοδεμένο και καλοζυγισμένο, χαμηλών τόνων, χωρίς φτηνούς εντυπωσιασμούς και αναγκαστικές επιτυχημένες ή λιγότερο επιτυχημένες ανατροπές λόγω της κατηγορίας του (τα έργα του Everett δεν έχουν ανάγκη από ταμπέλες και δεν χωράνε σε κατηγορίες). Είναι ένας συνδυασμός whodunnit και φιλοσοφικού κοινωνικοπολιτικού θρίλερ για την απονομή της μη δικαιοσύνης και την ατιμωρησία και παράλληλα είναι ένα στοχαστικό πεζογράφημα που αποτίει φόρο τιμής στους άδικα νεκρούς μαύρους των ΗΠΑ.
Παρόλο που το κύριο θέμα στα "Δέντρα" είναι η ρατσιστική βία, το οποίο έχει αποτελέσει αφορμή και έμπνευση δημιουργίας μυθιστορημάτων από πολλούς συγγραφείς της αντίπερα όχθης του Ατλαντικού, εδώ, επειδή ο Everett είναι o Everett, καταφέρνει να προσεγγίσει ένα διαχρονικό φλέγον ζήτημα και να το δουλέψει με μεγάλες δόσεις ειλικρίνειας , με ευφυΐα, με βιτριολικό χιούμορ, χωρίς μελοδραματισμούς και διδακτισμούς.
Η πόλη Χρήμα του Μισισίπι συγκλονίζεται από άγριες δολοφονίες λευκών κατοίκων της, δολοφονίες που δεν μένουν όμως μόνο εκεί αλλά εξαπλώνονται με ένταση και μανία σε ολόκληρη τη χώρα. Λευκοί άντρες δολοφονούνται και δίπλα στο πτώμα τους βρίσκεται πάντα το πτώμα του θύτη τους, ενός μαύρου άντρα, το οποίο εξαφανίζεται μετά την μεταφορά του στο νεκροτομείο για να επανεμφανιστεί ως πτώμα σε μια επόμενη δολοφονία. Οι αστυνομικοί που φτάνουν στον τόπο -στον κάθε τόπο- του εγκλήματος έρχονται αντιμέτωποι με αποκρουστικές εικόνες. Αδυνατούν να βγάλουν άκρη, δεν μπορούν να δώσουν λογική εξήγηση σε αυτή την επιδημία δολοφονιών και, κυρίως, να καταλάβουν πώς γίνεται ο ίδιος μαύρος νεκρός άντρας να εξαφανίζεται και να επιστρέφει πάλι ως πτώμα στο επόμενο στυγερό έγκλημα.
Δύο μαύροι ειδικοί ερευνητές, ο Τζιμ Ντέιβις και ο Εντ Μόργκαν, έρχονται στο Χρήμα για να συμβάλουν με την εμπειρία τους στην επίλυση του μυστηρίου. Οι έρευνές τους παραμένουν άκαρπες ενώ τα ειδεχθή εγκλήματα δεν έχουν τελειωμό. Έρχονται σε επαφή με τους ντόπιους προσπαθώντας να αποσπάσουν πληροφορίες. Οι ντόπιοι ξέρουν πολλά περισσότερα απ' όσα λένε, άλλοι κρατούν στα χέρια τους αρχεία και ντοκουμέντα τα οποία αποτελούν τον συνδετικό κρίκο του παρελθόντος στην αλυσίδα του παρόντος. Στις έρευνες θα πάρει μέρος και η -επίσης μαύρη- πράκτορας του FBI, Χερμπέρτα Χάιντ. Τα πράγματα περιπλέκονται, οι δολοφονίες πολλαπλασιάζονται. Οι ερευνητές της υπόθεσης, βήμα βήμα, συγκεντρώνουν κάποια στοιχεία που δείχνουν ότι οι λευκοί που δολοφονήθηκαν πρώτοι στην περιοχή είναι μέλη οικογενειών που εμπλέκονται στο λιντσάρισμα και στην άγρια δολοφονία του 14χρονου μαύρου Έμετ Τιλ, το 1955. (Πρόκειται για μια αληθινή ιστορία που συγκλόνισε ολόκληρο τον κόσμο και την Αμερική κι έμελε να γίνει η σπίθα που θα φούντωνε τη φωτιά στη δημιουργία των κινημάτων για τα δικαιώματα των Αφροαμερικανών και για την καταπολέμηση των φυλετικών διακρίσεων). Τότε, ο έφηβος Έμετ Τιλ από το Σικάγο, βρέθηκε για διακοπές στο Χρήμα και τόλμησε να σηκώσει το βλέμμα, να μιλήσει σε (ή να φλερτάρει διακριτικά) μια λευκή νεαρή παντρεμένη γυναίκα της περιοχής. Εκείνη τον κατήγγειλε φυσικά, σε μια εποχή που οι επαφές μεταξύ λευκών και μαύρων θεωρούνταν απαγορευμένες. Οι συγγενείς της γυναίκας έπιασαν τον νεαρό Έμετ, τον κακοποίησαν και τον σκότωσαν, δυστυχώς χωρίς ποτέ να κριθούν ένοχοι. Η γυναίκα εκείνη, είναι η Κάρολιν Μπράιαντ και είναι ένας από τους βασικούς χαρακτήρες των "Δέντρων". Ηλικιωμένη πλέον και μάλλον μετανιωμένη για την πράξη της που οδήγησε στον άδικο βάναυσο θάνατο ενός παιδιού, κρατάει έναν ρόλο κλειδί στο μυθιστόρημα.
Ο Everett βασίζεται σε αυτή την ιστορία που ακόμα στάζει αίμα, φέρνει αυτό το τραγικό περιστατικό του 1955 στο σήμερα, στην ίδια περιοχή -παίζοντας με την ιδέα ότι το πτώμα του μαύρου άντρα που δολοφονεί, εξαφανίζεται κι επανεμφανίζεται είναι ο ίδιος ο Έμετ Τιλ που επέστρεψε από τον άλλο κόσμο για να πάρει εκδίκηση- κι έτσι, με βάση αυτό το σπουδαίο κι ευρηματικό του αστυνομικό μυθιστόρημα, ο Everett έχει τη δυνατότητα να εκφράσει την οργή του απέναντι στη φυλετική αδικία, στην αόρατη δικαιοσύνη, στις διαρκείς ρατσιστικές επιθέσεις και στη βία που αντιμετωπίζεται με βία και ο κύκλος αίματος μένει πάντα ανοιχτός.
Στη χώρα μας, κατά τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια, οι εκδόσεις Πόλις εξέδωσαν τέσσερα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα του Everett, με κορυφαίο όλων "Το σβήσιμο", ένα τολμηρό και ριζοσπαστικό έργο ιδεών με αναφορές στον εκδοτικό χώρο, στη λογοτεχνία, στα παρασκήνια προώθησης των βιβλίων και του μηχανισμού των bestsellers, γεμάτο πλάγιους σχολιασμούς περί πολιτικής, ρατσισμού και κοινωνικών διακρίσεων.
Αυτό δεν σημαίνει ότι τα μυθιστορήματα που ακολούθησαν μεταφρασμένα στα ελληνικά μετά "Το σβήσιμο" είναι λιγότερο αξιόλογα ή κατώτερα. Κάθε άλλο! Άλλωστε, ο Everett είναι ένας πολυσχιδής συγγραφέας που έχει την τάση και την τρομερή ικανότητα να μην επαναλαμβάνεται από μυθιστόρημα σε μυθιστόρημα. Κάθε του έργο έχει μεν το αναγνωρίσιμο ύφος και το δυνατό αποτύπωμα του δημιουργού του, έχει ως ένα βαθμό ως κοινό θεματικό άξονα τον άνθρωπο και τη σκοτεινή πλευρά του, τον αντίκτυπο των γεγονότων της πιο πρόσφατης αμερικανικής ιστορίας πάνω στον τρόπο σκέψης και στις πράξεις του, τα ζητήματα της ταυτότητας και των φυλετικών διακρίσεων αλλά τελικά κάθε του έργο είναι μοναδικό, είναι ένα εξαίρετο δείγμα του πώς η λογοτεχνική αφήγηση μπορεί -με τα εργαλεία και την οξύνοια που διαθέτει ένας γραφιάς σαν τον Everett- να μετατραπεί σε ένα λογοτεχνικό, ποιητικό και πολιτικό μανιφέστο.
Όπως και στα προηγούμενα μυθιστορήματά του, έτσι και στο πιο πρόσφατό του "Τα δέντρα" -που κυκλοφόρησε στην Αμερική το 2021 και στη χώρα μας αρχές του φετινού καλοκαιριού, από τις εκδόσεις Gutenberg στην υψηλής αισθητικής σειράς τους Aldina- ο Percival Everett "παντρεύει" τον ρεαλισμό με τον σουρεαλισμό, το ατομικό με το συλλογικό, το ξεκαρδιστικά αστείο με το σκοτεινό και το μακάβριο, το ολόπικρο με το γλυκόπικρο της ζωής.
"Τα δέντρα" είναι ένα μυθιστόρημα γρήγορων ρυθμών και σύντομων κεφαλαίων, δαιμονικά σατιρικό, απίστευτα σφιχτοδεμένο και καλοζυγισμένο, χαμηλών τόνων, χωρίς φτηνούς εντυπωσιασμούς και αναγκαστικές επιτυχημένες ή λιγότερο επιτυχημένες ανατροπές λόγω της κατηγορίας του (τα έργα του Everett δεν έχουν ανάγκη από ταμπέλες και δεν χωράνε σε κατηγορίες). Είναι ένας συνδυασμός whodunnit και φιλοσοφικού κοινωνικοπολιτικού θρίλερ για την απονομή της μη δικαιοσύνης και την ατιμωρησία και παράλληλα είναι ένα στοχαστικό πεζογράφημα που αποτίει φόρο τιμής στους άδικα νεκρούς μαύρους των ΗΠΑ.
Παρόλο που το κύριο θέμα στα "Δέντρα" είναι η ρατσιστική βία, το οποίο έχει αποτελέσει αφορμή και έμπνευση δημιουργίας μυθιστορημάτων από πολλούς συγγραφείς της αντίπερα όχθης του Ατλαντικού, εδώ, επειδή ο Everett είναι o Everett, καταφέρνει να προσεγγίσει ένα διαχρονικό φλέγον ζήτημα και να το δουλέψει με μεγάλες δόσεις ειλικρίνειας , με ευφυΐα, με βιτριολικό χιούμορ, χωρίς μελοδραματισμούς και διδακτισμούς.
Η πόλη Χρήμα του Μισισίπι συγκλονίζεται από άγριες δολοφονίες λευκών κατοίκων της, δολοφονίες που δεν μένουν όμως μόνο εκεί αλλά εξαπλώνονται με ένταση και μανία σε ολόκληρη τη χώρα. Λευκοί άντρες δολοφονούνται και δίπλα στο πτώμα τους βρίσκεται πάντα το πτώμα του θύτη τους, ενός μαύρου άντρα, το οποίο εξαφανίζεται μετά την μεταφορά του στο νεκροτομείο για να επανεμφανιστεί ως πτώμα σε μια επόμενη δολοφονία. Οι αστυνομικοί που φτάνουν στον τόπο -στον κάθε τόπο- του εγκλήματος έρχονται αντιμέτωποι με αποκρουστικές εικόνες. Αδυνατούν να βγάλουν άκρη, δεν μπορούν να δώσουν λογική εξήγηση σε αυτή την επιδημία δολοφονιών και, κυρίως, να καταλάβουν πώς γίνεται ο ίδιος μαύρος νεκρός άντρας να εξαφανίζεται και να επιστρέφει πάλι ως πτώμα στο επόμενο στυγερό έγκλημα.
Δύο μαύροι ειδικοί ερευνητές, ο Τζιμ Ντέιβις και ο Εντ Μόργκαν, έρχονται στο Χρήμα για να συμβάλουν με την εμπειρία τους στην επίλυση του μυστηρίου. Οι έρευνές τους παραμένουν άκαρπες ενώ τα ειδεχθή εγκλήματα δεν έχουν τελειωμό. Έρχονται σε επαφή με τους ντόπιους προσπαθώντας να αποσπάσουν πληροφορίες. Οι ντόπιοι ξέρουν πολλά περισσότερα απ' όσα λένε, άλλοι κρατούν στα χέρια τους αρχεία και ντοκουμέντα τα οποία αποτελούν τον συνδετικό κρίκο του παρελθόντος στην αλυσίδα του παρόντος. Στις έρευνες θα πάρει μέρος και η -επίσης μαύρη- πράκτορας του FBI, Χερμπέρτα Χάιντ. Τα πράγματα περιπλέκονται, οι δολοφονίες πολλαπλασιάζονται. Οι ερευνητές της υπόθεσης, βήμα βήμα, συγκεντρώνουν κάποια στοιχεία που δείχνουν ότι οι λευκοί που δολοφονήθηκαν πρώτοι στην περιοχή είναι μέλη οικογενειών που εμπλέκονται στο λιντσάρισμα και στην άγρια δολοφονία του 14χρονου μαύρου Έμετ Τιλ, το 1955. (Πρόκειται για μια αληθινή ιστορία που συγκλόνισε ολόκληρο τον κόσμο και την Αμερική κι έμελε να γίνει η σπίθα που θα φούντωνε τη φωτιά στη δημιουργία των κινημάτων για τα δικαιώματα των Αφροαμερικανών και για την καταπολέμηση των φυλετικών διακρίσεων). Τότε, ο έφηβος Έμετ Τιλ από το Σικάγο, βρέθηκε για διακοπές στο Χρήμα και τόλμησε να σηκώσει το βλέμμα, να μιλήσει σε (ή να φλερτάρει διακριτικά) μια λευκή νεαρή παντρεμένη γυναίκα της περιοχής. Εκείνη τον κατήγγειλε φυσικά, σε μια εποχή που οι επαφές μεταξύ λευκών και μαύρων θεωρούνταν απαγορευμένες. Οι συγγενείς της γυναίκας έπιασαν τον νεαρό Έμετ, τον κακοποίησαν και τον σκότωσαν, δυστυχώς χωρίς ποτέ να κριθούν ένοχοι. Η γυναίκα εκείνη, είναι η Κάρολιν Μπράιαντ και είναι ένας από τους βασικούς χαρακτήρες των "Δέντρων". Ηλικιωμένη πλέον και μάλλον μετανιωμένη για την πράξη της που οδήγησε στον άδικο βάναυσο θάνατο ενός παιδιού, κρατάει έναν ρόλο κλειδί στο μυθιστόρημα.
Ο Everett βασίζεται σε αυτή την ιστορία που ακόμα στάζει αίμα, φέρνει αυτό το τραγικό περιστατικό του 1955 στο σήμερα, στην ίδια περιοχή -παίζοντας με την ιδέα ότι το πτώμα του μαύρου άντρα που δολοφονεί, εξαφανίζεται κι επανεμφανίζεται είναι ο ίδιος ο Έμετ Τιλ που επέστρεψε από τον άλλο κόσμο για να πάρει εκδίκηση- κι έτσι, με βάση αυτό το σπουδαίο κι ευρηματικό του αστυνομικό μυθιστόρημα, ο Everett έχει τη δυνατότητα να εκφράσει την οργή του απέναντι στη φυλετική αδικία, στην αόρατη δικαιοσύνη, στις διαρκείς ρατσιστικές επιθέσεις και στη βία που αντιμετωπίζεται με βία και ο κύκλος αίματος μένει πάντα ανοιχτός.
"Τα δέντρα" είναι μια αξέχαστη φυλετική αλληγορία και ο συγγραφέας της παίζει με τις λέξεις, τα σχήματα, τα γεγονότα, τον χρόνο και τα ονόματα, στρέφει τον μεγεθυντικό του φακό πάνω στα άλυτα ζητήματα της φυλετικής δυσαρμονίας και πολυπλοκότητας της χώρας του, προκαλεί ξεσπάσματα γέλιου μέσω των διαλόγων του που, σε δεύτερη ανάγνωση, μετατρέπονται σε απανωτές γροθιές στο στομάχι του αναγνώστη.
Με γλώσσα ακριβείας και αγανάκτησης ο Everett φιλοτέχνησε το πορτρέτο μιας επαρχιακής πόλης και μιας χώρας που έχουν παραμείνει στάσιμες στον χρόνο, με τον ρατσισμό να υψώνεται σαν σημαία σε ψηλό κάστρο, με το τραύμα σαν ποτάμι ορμητικό να σπάει τα χρόνια σε κομμάτια, με απόηχο μια θρυλική φωνή να υμνεί τα δέντρα του Νότου με την παράξενη σοδειά: αίμα στις ρίζες, αίμα στα κλαδιά. Και βήματα. Όλο και περισσότερα βήματα. Βαριά, αποφασισμένα. Και μια πνιχτή κραυγή στον νυχτερινό αέρα: Εξέγερση.
Ο Πάνος Τομαράς μετέφερε θαυμάσια στα ελληνικά τον ιδιοφυή λόγο του σπουδαίου Percival Everett και το βαθύ πολιτικό τραύμα της χώρας του.
Με γλώσσα ακριβείας και αγανάκτησης ο Everett φιλοτέχνησε το πορτρέτο μιας επαρχιακής πόλης και μιας χώρας που έχουν παραμείνει στάσιμες στον χρόνο, με τον ρατσισμό να υψώνεται σαν σημαία σε ψηλό κάστρο, με το τραύμα σαν ποτάμι ορμητικό να σπάει τα χρόνια σε κομμάτια, με απόηχο μια θρυλική φωνή να υμνεί τα δέντρα του Νότου με την παράξενη σοδειά: αίμα στις ρίζες, αίμα στα κλαδιά. Και βήματα. Όλο και περισσότερα βήματα. Βαριά, αποφασισμένα. Και μια πνιχτή κραυγή στον νυχτερινό αέρα: Εξέγερση.
Ο Πάνος Τομαράς μετέφερε θαυμάσια στα ελληνικά τον ιδιοφυή λόγο του σπουδαίου Percival Everett και το βαθύ πολιτικό τραύμα της χώρας του.
Εκδόσεις Gutenberg
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου