Ευγένιος Ιονέσκο, Ο μοναχικός

 

Πρωτοκυκλοφόρησε στα ελληνικά το 2006 στη σειρά "Οι κλασικοί" των εκδόσεων Ηλέκτρα, το μοναδικό μυθιστόρημα του Ευγένιου Ιονέσκο, αυτού του κορυφαίου, ασυμβίβαστου, ριζοσπάστη θεατρικού συγγραφέα - δοκιμιογράφου, θεμελιωτή του Θεάτρου του Παραλόγου, που έγραψε -σχεδόν εμμονικά- για την ευλογία και την κατάρα του παραλογισμού και του "ασυνήθιστου" , για τη δυστυχία (την ανθρώπινη δυστυχία) που πηγάζει από την έλλειψη μοναχικότητας, (όντας ο ίδιος  "εραστής" της μοναξιάς και της μοναχικής πορείας) για τη γελοιότητα των κοινωνικών συμβάσεων, για το αίσθημα αποξένωσης και την ματαιότητα της επαφής και της επικοινωνίας με τους άλλους.
 

Μαζί με τον Σάμιουελ Μπέκετ, έσπασε τις καθιερωμένες θεατρικές φόρμες και δημιούργησε πρωτοποριακά έργα που "καίνε" και αστράφτουν μέσα στο γκροτέσκο και σκοτεινό τους αποστομωτικό ύφος ενώ θεωρούνται από τα πιο επιδραστικά και σημαντικά της παγκόσμιας δραματουργίας.

Το πρώτο και μοναδικό του μυθιστόρημα, "Ο μοναχικός", κυκλοφόρησε το 1973 όταν ήδη ο μεγάλος γαλλορουμάνος δραματουργός είχε καθιερωθεί και φέρει όλα εκείνα σχεδόν τα χαρακτηριστικά στοιχεία των θεατρικών έργων της ωριμότερης συγγραφικής του φάσης -με κεντρικό ήρωα τον περίφημο Μπερανζέ- όπου το ασύνηθες και το φαντασιακό έδωσαν τη θέση τους στο υπαρξιακό, στο ανθρώπινο, στο παράδοξο του αστικού βίου και εκφράζουν βαθύτερα και πιο έντονα την απόγνωση της ανθρώπινης ύπαρξης δίχως ύπαρξη νοήματος και τον φόβο του θανάτου.

"Ο μοναχικός", λοιπόν, αυτό το φιλοσοφικό, υπαρξιακό , πολιτικό, ποιητικό και τραγικά επίκαιρο μυθιστόρημα του Ιονέσκο, εδώ και περίπου ένα χρόνο έχει επανακυκλοφορήσει από τις εκλεκτές εκδόσεις Κυψέλη του αεικίνητου Νίκου Βεργέτη, (με το ελκυστικό, ομιχλώδες  τοπίο στο εξώφυλλο από μια  εμπνευσμένη φωτογραφία του γνωστού Γιώργου Θωμόπουλου, της Πολιτείας) εκδόσεις που με συνέπεια, ήθος και ψυχή μας χαρίζουν/ μας υπενθυμίζουν λογοτεχνικά κείμενα πρώτης γραμμής.

Ο ανώνυμος αφηγητής, "ο μοναχικός", είναι ένας ήρωας αντιήρωας που βιώνει το δράμα της ανίας μιας άνευ ουσίας ζωής. Ανώνυμος, σε χρόνο άχρονο, σε χώρο αφηρημένο, ο πρωταγωνιστής ζει και δεν ζει, με τις σκέψεις του και τα λεγόμενά του να μην γίνονται εύκολα αντιληπτά από τους άλλους.
 

Σαν να ξεπηδά από σελίδες κλασικών έργων, ως συνέχεια και ως θολό, ραγισμένο κατοπτρισμό των ηρώων από το "Υπόγειο" του Ντοστογιέφσκι, από τη "Ναυτία" του Σαρτρ, από τη "Μεταμόρφωση" του Κάφκα, από τον "Ξένο" του Καμύ, που όμως εδώ πλάθεται και παίρνει πνοή από την πένα και την μεγαλοφυΐα του Ιονέσκο. Είναι ένας άντρας λίγο πριν τα 40, υπάλληλος σε μια επιχείρηση, ήδη κουρασμένος από τη ματαιότητα του ζην, που νιώθει την ανάγκη να αποσυρθεί από την κούρσα, αλλά πόσο εύκολα μπορεί να αποσυρθεί από την κούρσα ένας μισθωτός υπάλληλος όχι πια πολύ νέος για να κυνηγήσει νέες ευκαιρίες, σε μια εποχή όπου απουσιάζουν η δράση και η ελευθερία κινήσεων μέσα στην αδιάλειπτη παρουσία κανόνων, καθωσπρεπισμού, κοινωνικών επιταγών, εντολών, συγκατάβασης και ανάγκης, όπου οι υφιστάμενοι -κουρδισμένοι, μπουχτισμένοι, ήδη με ίχνη κλονισμένης ψυχικής υγείας - εκτελούν μηχανικά και στωικά τις διαταγές των προϊσταμένων τους.
 

Όμως ο ήρωας του Ιονέσκο έχει την τύχη με το μέρος του. Μια απρόσμενη κληρονομιά περνάει στα χέρια του και του δίνει την δυνατότητα να παραιτηθεί από τη δουλειά του. Αποχαιρετά συναδέλφους και, ανάμεσά τους, τη Λισιέν, την τελευταία γυναίκα με την οποία είχε συνάψει ερωτική σχέση και η οποία τον εγκατέλειψε για χάρη ενός πιο δυναμικού και γοητευτικού άντρα.
 

Φεύγει από το -γεμάτο βιβλία- δωμάτιο του μικρού ξενοδοχείου όπου για χρόνια διέμενε και, με τα χρήματα της κληρονομιάς, αγοράζει ένα διαμέρισμα στον τρίτο όροφο μιας πολυκατοικίας σε προάστιο του Παρισιού. (Ο τρίτος όροφος με θέα την πολύβουη κεντρική λεωφόρο θα γίνει σταδιακά το "Υπόγειο" του πρωταγωνιστή).

Ελεύθερος από τα δεσμά της εργασίας και των ωραρίων και οικονομικά ανεξάρτητος, άρα με άφθονο χρόνο και χρήμα που θα του προσέφεραν, βάσει λογικής, ευζωία, ταξίδια και νέες απολαύσεις, ο ήρωας - αφηγητής χτίζει ένα προσωπικό σύμπαν μέσα στο γενικό σύμπαν, μια προσωπική φυλακή μέσα στην μεγάλη και συλλογική.
 

Ακολουθεί την ίδια καθημερινή ρουτίνα, βγαίνει από το διαμέρισμά του για περιπάτους κοντινών αποστάσεων, περιπλανιέται δίχως σκοπό σε προκαθορισμένη χιλιομετρική απόσταση, επισκέπτεται πάντα το ίδιο εστιατόριο για να φάει και να πιει.
 

Οι ορίζοντές του που, όπως θα ήταν αναμενόμενο, θα έπρεπε να διευρυνθούν τελικά στενεύουν επικίνδυνα. Δεν πηγαίνει πια στον κινηματογράφο όπως παλιότερα, αποφεύγει να συναναστρέφεται πρώην συναδέλφους του, μια ακόμα ερωτική του αποτυχία τον κάνει ακόμα πιο εσωστρεφή και μοναχικό.
 

Γίνεται θεατής των πραγμάτων, περιγράφει ουδέτερα και αποστασιοποιημένα τα όσα συμβαίνουν γύρω του εν μέσω ενός πολέμου που ξεσπάει.
 

Πίνει, θυμάται, λησμονεί, στοχάζεται και αναστοχάζεται, κάνει απολογισμούς ζωής για όσα δεν κατάφερε, περιτριγυρισμένος από τον κόσμο αλλά όχι μέσα στον κόσμο, "αρρωσταίνει" από τη ναυτία του κενού και του υπερπλήρους, έρχεται αντιμέτωπος με τον φόβο του θανάτου, με τις ήττες του, με την μετριότητά του. Ξέρει πως υπάρχει γιατί κι ο κόσμος υπάρχει αλλά αδυνατεί να αντιμετωπίσει την πολυπλοκότητά του.
 

Βλέπει οράματα, έχει παραισθήσεις, συμμετέχει -όντας ουσιαστικά απών - στα όσα λαμβάνουν χώρα στους δρόμους, σε έναν εμφύλιο πόλεμο που ξεσπά -ή ξέσπασε πριν χρόνια-, στις λεωφόρους των επαναστάσεων, των αναταραχών εκεί όπου οι άνθρωποι σκοτώνουν και σκοτώνονται προκαλώντας τον θάνατό τους.

Δεν είναι ηλικιακά μικρός ούτε μεγάλος, είναι σχολαστικός και διαρκώς ανήσυχος, είναι κυνικός και, την ίδια στιγμή, ευαίσθητος και τρυφερός. Πίνει πολύ, για να ξεχάσει όσα θυμάται. Απόκεντρος μες στο πλήθος της μεγαλούπολης, ταλανίζεται από έναν καταρράκτη συλλογισμών, παρατηρεί, κάνει ενδοσκόπηση, αναλύει και αυτοαναλύεται, προσπαθεί να ανακαλύψει τα κίνητρα που ενεργοποιούν τη ζωή, τον έρωτα, τον κάθε πόλεμο, το σύστημα, την εργασία, την απάτη, την αυταπάτη, τη διάθεση για κάθε νέα αρχή μετά από κάθε τέλος, την ασφυκτική θλίψη των κυριακάτικων δειλινών.
 

Είναι ένας κομπάρσος στον μεγάλο, παράλογο ανθρώπινο θίασο και κουβαλά εντός του ολόκληρη την υπαρξιακή αγωνία της ανθρώπινης φύσης.

Βαδίζοντας, φτάνει στον τοίχο του κόσμου. Και μένει εκεί. Ολομόναχος. Με απροσδιόριστες, χαμένες επιθυμίες να ψάχνει να βρει τι του λείπει / τι του έλειπε, κι αυτό που του λείπει / του έλειπε είναι ότι ποτέ δεν έμαθε όσα ήθελε να μάθει γιατί ένιωθε πάντοτε ότι δεν ήταν άξιος να μάθει.
 

Μετράει τα χρώματα γύρω του, κάνει βουτιές μια στο απόλυτο σκοτάδι και μια  στο εκτυφλωτικό φως, δηλώνει γνώση και άγνοια, είναι ελεύθερος φυλακισμένος, μονολογεί και συνομιλεί, ονειροπολεί κι ονειρεύεται, βλέπει όσα οι άλλοι δεν βλέπουν. Πίσω απ' τον τοίχο, ασφαλής, μακριά από το βάραθρο και το κενό που το αγκαλιάζει.
 

Σε μια απρόσκοπτης ροής πρωτοπρόσωπη, συγκλονιστική αφήγηση που τσακίζει κόκαλα!

Κι εκεί, στο σκοτάδι του τοίχου, του  φανερώνεται απ' το παράθυρο ένα ολάνθιστο, κατάλευκο δέντρο κι όλος ο κόσμος μεμιάς γίνεται μπαξές, κήπος, ένα απέραντο λιβάδι με μια σκάλα ασημένια που οδηγεί προς το φως.
 

Κι ένα φως που ο Μοναχικός φοράει κατάσαρκα.

Η Σοφία Αυγερινού υπογράφει μια άριστη, υποδειγματική μετάφραση κι ένα εξαιρετικό επίμετρο σε ένα ιλιγγιώδες αφήγημα, σε έναν χείμαρρο ψυχής και συνειδητότητας όπου ήρωας, συγγραφέας και αναγνώστης γίνονται Ένα.

 

 

Εκδόσεις Κυψέλη

Κουρτ Τουχόλσκι, ΡΑΪΝΣΜΠΕΡΓΚ. ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΓΚΡΙΠΣΧΟΛΜ

 

Ο Κουρτ Τουχόλσκι υπήρξε ένας από τους πιο οξυδερκείς αναλυτές της κοινωνικοπολιτικής κατάστασης της Γερμανίας του Μεσοπολέμου. Από τους πιο ένθερμους επικριτές του γερμανικού μεσοπολεμικού εκσυγχρονισμού άρα και από τους πρώτους που εκδιώχθηκε από το ναζιστικό καθεστώς εξαιτίας του οποίου ο Τουχόλσκι εγκατέλειψε τη Γερμανία και κατέληξε στη Σουηδία όπου και έβαλε τέλος στη ζωή του με τη χρήση βαρβιτουρικών.   Εβραϊκής καταγωγής, γεννήθηκε στο Βερολίνο το 1890 και ολοκληρώνοντας τις νομικές σπουδές του στράφηκε στη γραφή και στη δημοσιογραφία.
 

Δημοσιογράφος ολκής, κριτικός, δοκιμιογράφος, σατιρικός ποιητής, στιχουργός τραγουδιών των καμπαρέ, κυρίως ένα πνεύμα ανήσυχο που ύψωσε το ανάστημά του στην εποχή του γράφοντας καυστικά κείμενα. Μια πολυσχιδής προσωπικότητα με προοδευτικές ιδέες, ταγμένος με τον αριστερό πασιφισμό σε μια περίοδο εθνικισμού και μιλιταρισμού, προάγγελο του απόλυτου σκοταδιού που θα ακολουθούσε. Με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, τα κείμενα του Τουχόλσκι παραδόθηκαν στην πυρά και του αφαιρέθηκε η ιθαγένεια.
 

Στα καθ΄ ημάς, ο Κουρτ Τουχόλσκι δεν ήταν ιδιαίτερα γνωστός, για την ακρίβεια ήταν άγνωστος στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
 

Το 2021, οι εκδόσεις Κριτική εξέδωσαν έναν μικρό δίγλωσσο τόμο που περιείχε τέσσερα -τρομερά επίκαιρα και υψηλής οξύνοιας- άρθρα του από τις πρώτες έως τις τελευταίες ημέρες της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Οπότε, με το συγκεκριμένο βιβλίο -με τίτλο Σούρουπο ή χάραμα; Δημοκρατία της Βαϊμάρης, αντισημιτισμός, σάτιρα- οι έλληνες αναγνώστες είχαν την τύχη και την ευκαιρία να γνωρίσουν την διαυγή και κοφτερή πένα ενός σημαντικού δημοσιογράφου και στοχαστή.
 

Οι εκδόσεις Καστανιώτη, πολύ πρόσφατα, εξέδωσαν μέσω της εμβληματικής τους σειράς "Εικοστός αιώνας" τα δυο και μοναδικά μυθοπλαστικά έργα του Τουχόλσκι, δυο δείγματα αστραφτερής και εύστροφης πρόζας γεμάτης συμβολισμούς και παιγνιώδους διάθεσης, δυο εξαίρετα κείμενα καθαρά σαν ουρανός με έναν φωτεινό ήλιο και με ίχνη από απειλητικά σύννεφα πολύ μακριά, στο βάθος.
 

Το διήγημα "Ράινσμπεργκ" (1912), η πρώτη λογοτεχνική κατάθεση του Τουχόλσκι, είναι μια δροσερή ερωτική ιστορία με πρωταγωνιστές ένα νεαρό ζευγάρι, την Κλερ και τον Βόλφγκανγκ που δραπετεύουν από την βαρετή καθημερινότητα του Βερολίνου, ταξιδεύουν με τρένο ως την περιοχή του Βρανδεμβούργου -για να δημιουργήσουν μια δική τους τρυφερή καθημερινότητα- όπου απολαμβάνουν το πανέμορφο τοπίο με το ανάκτορο του Φρειδερίκου Β' του Μεγάλου, κάνουν βόλτες, κάνουν βαρκάδες, αστειεύονται, ερωτοτροπούν, πειράζουν ο ένας τον άλλο, περιδιαβαίνουν τους δρόμους της πόλης χαζεύοντας βιτρίνες, εμπορεύματα και επιτεύγματα της νέας εποχής. Πηγαίνουν στον κινηματογράφο, ζούν την κάθε στιγμή, άγνωστοι μεταξύ αγνώστων, μακριά από κοινωνικές συμβάσεις, ερωτευμένοι κι ελεύθεροι. Δημιουργούν όμορφες, έντονες αναμνήσεις, νιώθουν ότι κρατούν τη ζωή και το μέλλον στα χέρια τους ενώ αισθήσεις και αισθήματα είναι ολοζώντανα σε μια ανέμελη, προσωπική τους και συλλογική περίοδο.
 

Αλλά όπως όλα τα ωραία, έτσι και η ολιγοήμερη ανάπαυλά τους φτάνει στο τέλος της και οι δύο νέοι θα επιστρέψουν στο Βερολίνο "τη μεγάλη πόλη, όπου τους περίμεναν πάλι βάσανα, γκρίζες μέρες, νοσταλγικά τηλεφωνήματα, σιωπηλά απογεύματα, δουλειά κι όλη η ευτυχία του μεγάλου τους έρωτα.".
 

Στο δεύτερο μέρος του τόμου, που ξεκινά με την ανταλλαγή επιστολών ανάμεσα στον εκδότη Ερνστ Ρόβολτ και στον συγγραφέα Τουχόλσκι και στις οποίες ο εκδότης ζητά από τον συγγραφέα να γράψει μια ανάλαφρη ερωτική ιστορία, έχουμε το σύντομο ερωτικό μυθιστόρημα "Ανάκτορο Γκρίπσχολμ" (1931), μια φαινομενικά απλή καλοκαιρινή ερωτική ιστορία, ένα ακόμα ταξίδι διαφυγής από την πραγματικότητα που κατ΄ουσίαν είναι ένα δυνατό, υποδειγματικό λογοτεχνικό κείμενο.
 

Σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ο "Ντάντι" ή "Πέτερ" - ουσιαστικά είναι ο ίδιος ο συγγραφέας- και η Λυδία ή "πριγκίπισσα" -ένα αισθησιακό κορίτσι, ένα ελεύθερο πνεύμα- φεύγουν από το Βερολίνο και πηγαίνουν για διακοπές στη Σουηδία. Και εδώ -όπως και στο διήγημα "Ράινσμπεργκ"- έχουμε ένα πρωταγωνιστικό ζευγάρι και μεταξύ τους υπάρχει διάχυτος ερωτισμός, υπάρχουν καβγαδάκια και ερωτικά πειράγματα και ανέμελη διάθεση. Φτάνουν στην Κοπεγχάγη, κάνουν βόλτες σε δρόμους και μαγαζιά, βλέπουν αξιοθέατα. Και από εκεί, επόμενος σταθμός τους η Στοκχόλμη. Περίπατοι και κολύμπι σε ένα ειδυλλιακό περιβάλλον, έρχονται σε επαφή με τουρίστες και ντόπιους, διαμένουν σε ένα μικρό σπίτι κοντά στη λίμνη, επισκέπτονται το ανάκτορο Γκρίπσχολμ, λούζουν τις ψυχές τους στην ομορφιά και στο φως.
 

Στην παρέα των δύο έρχονται να προστεθούν ο Κάρλχεν, φίλος του "Ντάντι" που μένει μαζί τους για λίγες μέρες και η Μπίλι (Σιμπίλε), η οποία μαζί με το ζευγάρι, για μια νύχτα, σχηματίζουν ένα ερωτικό τρίγωνο.
 

Κάποια στιγμή, στο δρόμο τους, συναντούν μια ομάδα μικρών κοριτσιών - τροφίμων στο τοπικό οικοτροφείο που διευθύνει η τυρρανική κυρία Αντριάνι. Ένα από τα κορίτσια, η μικρή Άντα, κάνει απόπειρα απόδρασης από το ίδρυμα και τραβάει την προσοχή του πρωταγωνιστικού ζεύγους και των φίλων τους. Η ανεμελιά των διακοπών τους θα δώσει τη θέση της στην αγωνία και στον αγώνα να σώσουν το δύστυχο κορίτσι από τα χέρια της αδίστακτης και εξουσιομανούς διευθύντριας. (Η κυρία Αντριάνι θα μπορούσε αλληγορικά να εκπροσωπεί το Κακό που πλησίαζε σιγά σιγά τη Γερμανία)
 

Το φως των διακοπών αργά χαμηλώνει και μια αχνή σκιά απλώνεται τριγύρω στην ατμόσφαιρα.
 

Το "Ανάκτορο Γκρίπσχολμ" είναι ένα απαστράπτον κείμενο με αποτυπωμένες τιςς χαρές της ζωής και του έρωτα, με παιγνιώδη χρήση γλωσσικών ιδιωμάτων, με τα στοιχεία του φωτός, του έρωτα, της θλιβερής τρυφερότητας αλλά και του χιούμορ να συνυπάρχουν.
 

Μια ξεχωριστή εκδοτική στιγμή!
 

Χάρη στις εκδόσεις Καστανιώτη, στη σειρά τους "Εικοστός αιώνας" και στην συμβολή της Έμης Βαϊκούση στην εξαίρετη μετάφραση και στις απαραίτητες σημειώσεις, τα δύο μοναδικά λογοτεχνικά έργα του Κουρτ Τουχόλσκι έρχονται για να μας συστήσουν έναν σπουδαίο μάστορα του λόγου, με οξύνεια πνεύματος και γραφής, που για χρόνια, δυστυχώς, αγνοούσαμε.

 

 

Εκδόσεις  Καστανιώτη

Δημήτρης Αγγελής, Σκίτσα δρόμων κι έναστρης νύχτας

Επιλογή από τα Ημερολόγια

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ || ΟΝΕΙΡΑ || ΣΤΙΧΟΙ

Εκλεκτός και, αναμφίβολα, συγκινητικά αξιανάγνωστος ο ποιητής Δημήτρης Αγγελής, δημιουργός ποίησης σπάνιας αισθητικής, αισθαντικής, συναισθηματικής, γενναιόδωρης, κινηματογραφικής, υπαρξιακής, ονειρικής, γεμάτης εικόνων, σπαραγμών, απωλειών, ρωγμών, ρυθμών, δακρύων για όσα ήρθαν - πέρασαν - χάθηκαν, με φωτιές, ψιθύρους, προσευχές, επιθυμίες, πληγές ανοιχτές, μνήμες.

 

Ποίηση με  γραφή παλλόμενη που δεν σε αφήνει να ησυχάσεις γιατί οι λέξεις της, οι ήχοι της, οι πνοές της, τα αρχέτυπα και οι συμβολισμοί της σε ακολουθούν, τις βλέπεις μπροστά σου σε κινήσεις και βλέμματα, έχοντας κάτι από την ευλογία και την βουβή αγριότητα της νύχτας
 

Και με μια "νύχτα" επιστρέφει στα εκδοτικά μας πράγματα ο Δημήτρης Αγγελής, αυτός ο επάξια βραβευμένος ποιητής - δοκιμιογράφος -  επίσης διδάκτωρ φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, διευθυντής του περιοδικού Φρέαρ και συνδιευθυντής της ετήσιας έκδοσης χριστιανικού διαλόγου και πολιτισμού "Ανθίβολα" - που γράφει σχεδόν όπως αναπνέει.
 

Με μια "νύχτα", όχι ποιητικής μορφής αυτή τη φορά αλλά με "Σκίτσα δρόμων κι έναστρης νύχτας" , μια έξοχη συλλογή στοχαστικών ημερολογιακού ύφους κειμένων όπου η ποιητική πρόζα συνυπάρχει με τον λογοτεχνικό / δοκιμιακό / στοχαστικό λόγο και την λογοτεχνική μαρτυρία που κυκλοφόρησε πολύ πρόσφατα από τις εκδόσεις Πόλις,
 

Εδώ, ο Αγγελής "εκθέτει" εαυτόν, νού και ψυχή (του) παρουσιάζοντας στιγμές και καταγραφές καθημερινότητας / ημερών σε φεστιβάλ και ποιητικά συμπόσια, "παρασκηνίων" των λογοτεχνικών περιοδικών και του χτισίματος της ποίησής του, στίχων που δεν έγιναν ολόκληρα ποιήματα (κι αν έγιναν, δεν χώρεσαν σε ποιητικές ανθολογίες), εικόνων, ταξιδιών, μετακινήσεων, συναντήσεων με έλληνες και ξένους συγγραφείς και ποιητές, πλάνων της πνευματικής ζωής του τόπου και του κόσμου, ιδιορρυθμιών λέξεων και ανθρώπων, εναλλασσόμενων συναισθημάτων.
 

Χωρίς γραμμική ακολουθία, χωρίς ημερολογιακή σειρά. ο Αγγελής πλάθει και μεταπλάθει τον χρόνο και τα χρόνια και προσκαλεί τον αναγνώστη σε ένα αλησμόνητο διανοητικό / ρεαλιστικό / υπερρεαλιστικό / λυρικό ταξίδι όπου το προσωπικό του ποιητή - αφηγητή κινείται παράλληλα με το συλλογικό της χώρας, των γεγονότων, των αλλαγών, της τέχνης, της λογοτεχνίας και των εκπροσώπων της.
 

Η αρχή των "Σκίτσων" πραγματοποιείται Τετάρτη 10 Αυγούστου 2022 με μια θαλασσοταραχή, ένα όραμα και την αναμονή ενός τηλεφωνήματος που δεν έγινε. Και το τέλος, μελλοντικό, Πέμπτη 19 Σεπτεμβρίου 2041, με μια μνήμη φωνής θολωμένης απ΄τον χρόνο, με αναπολήσεις, με την αδυναμία του υποκειμένου να γυρίσει τον χρόνο πίσω και με έναν πικρό, προσωπικό στοχασμό:
 

Είμαστε δυο γέρικα, αμνησιακά σχεδόν ποταμόπλοια που αγνοούν  το ένα την ύπαρξη του άλλου, αφημένα σ' ένα ποτάμι που μας παρασέρνει αργά προς τη θάλασσα. Κυλάμε ήσυχα, σχεδόν παραιτημένα, αφήνοντας πίσω μας μια λευκή γραμμή αφρού. Και παραδόξως, ορίζοντας δεν υπάρχει. (σελ. 264)

 

Και στο ενδιάμεσο, μήνες, μέρες, χρόνια, χρονολογίες, όλα ακατάτακτα, χωρίς σειρά κι όμως τα αποσπάσματα των  καταγραφών και του στοχαστικού, ημερολογιακού, άκρως συγκινητικού και ανθρώπινου λόγου του Αγγελή, ενώ δεν ακολουθούν μια παραδοσιακή γραμμική πορεία, δένουν αρμονικά και οργανικά μεταξύ τους και θα μπορούσαν να αποτελούν τις ρίζες, τον κορμό και τα φυλλώματα ενός στοχαστικού - (αυτο) βιογραφικού μυθιστορήματος, από εκείνα που πέφτουν σαν καταπραϋντική βροχή στην διψασμένη καρδιά του αναγνώστη.
 

Στο ενδιάμεσο, λοιπόν, περνούν σκιές, φιγούρες, φωνές και σώματα προσώπων και ιστοριών, περνούν πλάνα και φωτογραφίες επιστροφών ήττας από εξιδανικευμένους, ανυπεράσπιστους έρωτες, ζωής που προχωρά με ασταθή βηματισμό, μακρινών θαλασσών και ονείρων.
 

Παρελαύνουν νικητές και ηττημένοι, μικροί θεοί και κρυμμένοι δαίμονες, ποιητές, συγγραφείς κι επαναστάτες, ψυχές φλεγόμενες και μέτωπα σε πυρετό, ταινίες, μουσικές, αναγνώσεις, η πίστη - η βαθιά πίστη -, η επαγγελματική εκπαιδευτική και ποιητική πορεία του Αγγελή.   Γη και ουρανός σε πορφυρές αποχρώσεις, θάλασσες και στεριές, χώμα μετά τη βροχή στη επαρχία και άσφαλτος που αχνίζει μοναξιά στη μεγαλούπολη, σκέψεις που υψώνονται μαζί με τον καπνό των τσιγάρων, θάλασσα που γελά σαν παιδί και θάλασσα που θρηνεί βουβή και μόνη απέναντι στον θλιμμένο εαυτό της. Η βροχή στο κεφάλι του σκύλου, η τέχνη -πάντα η τέχνη- που πρωτοστατεί και θεραπεύει, οι θάνατοι, τα περιοδικά (Νέα Εστία, Ευθύνη, Πάροδος, Το Δέντρο, Φρέαρ), ο ουρανός που αναβοσβήνει, η πανδημία, η έλλειψη προοπτικής, ο Ηλίας Λάγιος, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Μιχάλης Κατσαρός, ο Μίλτος Σαχτούρης, ο πρόωρα χαμένος Δημήτρης Ελευθεράκης, ο Γιάννης Αντιόχου, ο Δ. Παπαδίτσας με το χαμηλωμένο του φως, ο Σταμάτης Πολενάκης, ο εκδότης Κώστας Τσιρόπουλος, ο Θεόφιλος Δ. Φραγκόπουλος και το "Σιωπηλό σύνορό" του.
 

Η παρηγοριά της λογοτεχνίας και των ιερών κειμένων, οι συγκλονιστικές οδηγίες προς ένα νέο ποιητή, οι "ασθένειες" της εποχής μας, οι νάρκες της καθημερινότητας, η πολιτική, η απώλεια του έρωτα, η διάχυτη σκοτεινή ομίχλη του ερωτισμού. Στοχασμοί για την άγνοια της ομορφιάς που μας περιβάλλει, άγνοιας  λόγω του μαύρου ναρκισσισμού μας, λόγω της τάσης μας να επιδεικνύουμε τα τραύματά μας σαν καλογυαλισμένα παράσημα.
 

Ο Αγγελής σταχυολογεί προσωπικές μνήμες των τελευταίων περίπου 40 ετών, δημιουργεί μικρές ιστορίες προσώπων που δεν πρόλαβαν να δημιουργήσουν τις μικρές και μεγάλες δικές τους. Προβληματίζεται (και προβληματίζει) σχετικά με το για ποιό λόγο να γράφει και να εκδίδει κανείς σ' αυτή τη χώρα και εκεί έρχεται ξανά η τέχνη και το φως της και νικούν φανερά σκοτάδια και κρυμμένους δράκους. Κάνει έναν απολογισμό για όσα έπραξε στην πορεία του εως σήμερα. Και, ναί: έγραψε, έγραψε πολύ.
 

Σιδερώνοντας τις λέξεις που δεν του χαρίστηκαν, σκουπίζοντας τον ιδρώτα απ΄τον κρόταφο και τα δάκρυα που πήραν να στεγνώσουν στις άκρες των ματιών του, έχοντας πίστη στο Θεό και στον άνθρωπο και σ' ό,τι τον κρατά ζωντανό, συνομιλώντας με το παρελθόν που γίνεται παρόν και μέλλον, συνομιλώντας με την ποίηση και το χάδι μιας / κάθε έναστρης νύχτας, προσπαθώντας να στηρίξει μια βροχή πάνω σε μια ομπρέλα.
 

"Σκίτσα δρόμων κι έναστρης νύχτας": κείμενα κάποια εκ των οποίων δημοσιεύτηκαν κατά καιρούς σε περιοδικά και εφημερίδες και ενώθηκαν με άλλα νεότερα και ανέκδοτα και αποτελούν το σπουδαία περιεχόμενα αυτού του φροντισμένου τόμου με το εντυπωσιακό έργο του Αλέκου Κυραρίνη στο εξώφυλλο. Και το αποτέλεσμα, έφτασε στα χέρια μας σαν δώρο μεγάλης αξίας, σαν αγκαλιά και θεραπεία.
 

Σχεδίασμα άτυπης (αυτο) βιογραφίας, χρονικό της πορείας του ποιητή Αγγελή από τα παιδικά και εφηβικά χρόνια, τις σπουδές και την καριέρα, μια μαρτυρία λυρικά αποκαλυπτικής ημερολογιακής καταγραφής. Ένα βιβλίο που δεν μπαίνει στο ράφι μετά το τέλος της ανάγνωσης (αφού το τέλος του προκαλεί για μια νέα αρχή, για ένα τυχαίο ξεφύλλισμα, για μια εκ νέου βαθύτερη ανάγνωση - μελέτη αποσπασμάτων που σε άφησαν με το στόμα ανοιχτό) παρά παίρνει μια μόνιμη θέση δίπλα στο κομοδίνο, πλάι στο μαξιλάρι (σου / μου / μας) σαν προσευχητάρι ανθρωπισμού, ζωής, εργαλείου γλώσσας και έκφρασης, λογοτεχνίας, προσδοκιών, μικρών καθημερινών αναστάσεων.

Εκδόσεις  Πόλις

Richard Powers, ΑΜΗΧΑΝΙΑ

 

                        
Το μυθιστόρημα "Αμηχανία" είναι το δέκατο τρίτο βιβλίο της εργογραφίας του Richard Powers  και το πέμπτο του που μεταφράζεται στη γλώσσα μας.
 

Πολυβραβευμένος, (μεταξύ άλλων έχει τιμηθεί με το National Book Award το 2006, με το Βραβείο Pulitzer το 2019 καθώς και με την εύφημο μνεία από την κριτική επιτροπή των Pen Hemingway Awards) ο σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας (σπουδαίος κυριολεκτικά, σε μια εποχή που το καθετί και ο καθένας βαφτίζονται και χαρακτηρίζονται σπουδαία), με σπουδές φυσικής, αλλά ευτυχώς η φιλολογία και η συγγραφική τέχνη τον κέρδισαν κι έτσι έχουμε την τύχη, όσο εκδίδονται τα βιβλία του στη χώρα μας, να απολαμβάνουμε την έξοχη σφριγηλή του πρόζα φιλοσοφικών και κοινωνικοπολιτικών διαστάσεων και οικολογικών ανησυχιών που συγκινεί και κατακτά την καρδιά και τη σκέψη μας.
 

Η "Αμηχανία" είναι το πιο πρόσφατο μυθιστόρημά του που πρόσφατα κυκλοφόρησε στη χώρα μας από την εμβληματική σειρά Aldina των εκδόσεων Gutenberg. Ίσως το πιο ώριμο (για κάποιους εκ των Αμερικανών κριτικών, λίγο άνισο και λίγο χαώδες, αλλά οπωσδήποτε η βράβευση του Powers με το Pulitzer για το αμέσως προηγούμενο έργο του "The Overstory" - στα ελληνικά, "Οι κορυφές της ζωής", εκδόσεις Διάπλαση -ανέβασε κατά πολύ τις προσδοκίες) σίγουρα το πιο βαθιά συγκινητικό της εως τώρα συγγραφικής του καριέρας, το πιο πολυδιάστατο, διορατικό και συναρπαστικό του έργο που αποτελεί μια ωδή στον θεσμό της οικογένειας και στο περιβάλλον.
 

Οι άρρηκτοι οικογενειακοί δεσμοί, η κλιματική κρίση, η οικολογική καταστροφή, η αγάπη για τη φύση και τα έμβια όντα, η αγωνία για το μέλλον του πλανήτη, ο φυσικός κόσμος που καταστρέφεται διαρκώς από τον ίδιο τον άνθρωπο και την παντελή αδιαφορία των κυβερνώντων, τα ταξίδια στο σύμπαν και σε μακρινά φανταστικά τοπία, η πατρότητα, ο αγώνας για ένα μικρό θαύμα, οι νευροεπιστήμες και τα στοιχεία της επιστημονικής φαντασίας που τελικά αποδεικνύεται πικρός ρεαλισμός, είναι όλα επιτυχώς συγκερασμένα σ' αυτό το αλησμόνητο μυθιστόρημα που αστράφτει από ομορφιά γλώσσας, ύφους και περιγραφών συναισθημάτων και τοπίων.
 

Ο Powers έπλασε τους δυο κεντρικούς του χαρακτήρες, αυτό το συγκινητικό μυθιστορηματικό ντουέτο, με απόλυτη ενσυναίσθηση και γραφή ακριβείας:  τον πανεπιστημιακό αστροβιολόγο Θίο / Θίοντορ Μπερν και τον εννιάχρονο γιό του Ρόμπιν, ένα αγόρι που βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού.
 

Οι δυό τους, πατέρας και γιός, με κοινή αγάπη για το περιβάλλον, προσπαθούν να διαχειριστούν το βαρύ τους πένθος μετά τον θάνατο της Αλίσα, συζύγου του Θίο και μητέρας του Ρόμπιν, σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα πριν δυο χρόνια. Απούσα από τη ζωή και την καθημερινότητά τους αλλά τόσο έντονα παρούσα, η Αλίσα, ήταν επιστήμονας και παθιασμένη ακτιβίστρια που αγωνιζόταν για τη διάσωση των ζώων του πλανήτη. Ο μικρός Ρόμπιν έχει κληρονομήσει από τη μητέρα του το πάθος της και την εμμονική σχεδόν ευθύνη να σώσει τα ζώα που κινδυνεύουν από αφανισμό.
 

Ο Ρόμπιν. Ένα αυτιστικό παιδί που δυσκολεύεται να καταλάβει τα αστεία των συμμαθητών του, δέχεται bullying στη σχολική του κοινότητα λόγω της ιδιαιτερότητας του χαρακτήρα του, της υψηλής του ευφυίας και της ευαισθησίας του που τον κάνουν να μοιάζει σαν απειλούμενο είδος σε έναν κόσμο που αρέσκεται να καταστρέφει ό,τι υπάρχει στο διάβα του αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Ο Ρόμπιν, παράλληλα με τον αγώνα του για τη διάσωση του περιβάλλοντος, των φυτών και των έμβιων όντων, κάνει κι έναν αγώνα να ενσωματωθεί ,γενικά, στην άγρια κοινωνία και, ειδικά, στον κλειστό κοινωνικό του περίγυρο.
 

Κι είναι πολλά αυτά που τον θυμώνουν. Τα όλο και πιο συχνά ξεσπάσματά του και η απώλεια ελέγχου των συναισθημάτων του "θεραπεύονται" προσωρινά με τις αφηγήσεις παραμυθιών για την ύπαρξη ζωής σε μακρινούς πλανήτες και με τις εκδρομές που κάνει με τον πατέρα του στη φύση, περνώντας ώρες, μέρες και νύχτες ανάμεσα στη μαγική ποικιλομορφία της ζωής, στη χλωρίδα και την πανίδα, κάτω απ΄το φως του ήλιου, κάτω απ΄το τρεμοφέγγισμα των αστεριών.  Αλλά αυτά δεν είναι αρκετά. Τα εξωτερικά ερεθίσματα είναι πολλά και έχουν έντονη επίδραση στον ψυχισμό του παιδιού. Ο Θίο, αρνούμενος κάθε είδους φαρμακευτική αγωγή, μπαίνει στη διαδικασία αναζήτησης εναλλακτικών μορφών θεραπείας που θα βοηθήσουν τον Ρόμπιν και τελικά θα στραφεί στα μονοπάτια της νευροεπιστήμης, με μια πειραματική συμπεριφορική θεραπεία, τη νευροανάδραση.
 

Αρχικά, τα αποτελέσματα θα ανάψουν ένα φως στον σκιώδη δρόμο προς την ελπίδα.
 

Ο Θίο Μπερν, σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, εξιστορεί τη σχέση του με τον Ρόμπιν, την σύγχυση και την αμηχανία του να τον μεγαλώνει μόνος του και να τον καταλάβει, τις φωτεινές και σκοτεινές στιγμές τους, τα όνειρα και τους εφιάλτες τους, την διαχείρηση της απουσίας της αγαπημένης τους Αλίσα.
 

Ο Powers, δια στόματος του ήρωά του, δεν μένει μόνο στο ανθρωποκεντρικό κομμάτι της ιστορίας που τόσο άρτια, έτσι κι αλλιώς, φιλοτέχνησε αλλά αναπτύσσει παράλληλους θεματικούς άξονες που εντάσσει επιτυχώς στη ροή της αφήγησης. Μιλάει, λοιπόν, για τις επιστήμες, για την αστροφυσική και την οικολογία, σκιτσάρει με μελανές αποχρώσεις το δυστοπικό πορτρέτο μιας χώρας που χάνει -ήδη έχει χάσει- την πορεία της. Εγείρει ερωτήματα για την οικολογική καταστροφή, απόρροια της έλλειψης νόησης και ενσυναίσθησης, της αδιαφορίας και των τραγικών λαθών του κόσμου μας, την ώρα που ο πρόεδρος των ΗΠΑ (εδώ φυσικά φωτογραφίζεται ο Τραμπ, χωρίς να κατονομάζεται) ένας επικίνδυνος νάρκισσος που ενδιαφέρεται για την εικόνα του και για την οικονομία της χώρας, σπέρνει τον διχασμό και τη διχόνοια στο έθνος ενώ διακόπτει την χρηματοδότηση για προγράμματα υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος και προγράμματα όπως αυτό της νευροανάδρασης στο οποίο συμμετέχει ο Ρόμπιν.
 

Παράλληλα, μέσω της αφήγησης του Θίο, ο Powers συσχετίζει την απεραντοσύνη του σύμπαντος και των άλυτων μυστηρίων του με την απεραντοσύνη και τα αχαρτογράφητα νερά του ανθρώπινου εγκεφάλου. Συσχετίζει την αστρονομία με την παιδική ηλικία που διακατέχονται από άγνοια και ταξιδεύουν σε τεράστιες αποστάσεις. Πραγματοποιεί μια εξερεύνηση στην ατομική και συλλογική θλίψη  και μια μελέτη στην κατανόηση του φυσικού κόσμου που αφανίζεται κομμάτι κομμάτι.
 

Κι όλα είναι είναι ένα πικρό τραγούδι για μεγάλες ελπίδες και ουτοπικές προσδοκίες σε μια χώρα και σε ένα κόσμο σε συνθήκες χάους. Όλα μια κραυγή, κι άλλη μια κραυγή στο σκοτάδι, μια ακόμα εκδρομή στα Καπνισμένα Βουνά του Τενεσί, μια ανεπαίσθητη διαφορά ανάμεσα στο "αιώνια" και στο "κάποτε". Κι ένας μικρός Χριστός, που θέλει να πραγματοποιήσει ένα θαύμα με τα μικρά του χέρια, παγωμένος πάνω σε βράχο.
 

Ο Γιώργος Κυριαζής σε μια ακόμα μεγάλη, εξαιρετική του μεταφραστική του στιγμή σ' αυτό το στοχαστικό / στοιχειωτικό /σπαρακτικό μυθιστορηματικό ταξίδι από την ανθρώπινη καρδιά στο μακρινό σύμπαν κι απο ΄κεί πίσω στη γή και στον περιβαλλοντικό της θρήνο.

Εκδόσεις  Gutenberg / σειρά  Aldina