Μπουρχάν Σονμέζ, Λαβύρινθος

 

Το 2017, οι εκδόσεις Καστανιώτη, μέσω της εξαιρετικής τους σειράς "Συγγραφείς απ΄ όλο τον κόσμο", μας σύστησαν τον Μπουρχάν Σονμέζ με το εμπνευσμένο, ποιητικό του μυθιστόρημα "Ιστανμπούλ Ιστανμπούλ" με θέμα την ιστορία τεσσάρων ανθρώπων που είναι φυλακισμένοι περιμένοντας ο καθένας τη σειρά του για ανακρίσεις και βασανιστήρια από τα σκληρά χέρια μιας ανάλγητης εξουσίας. Φθινόπωρο του 2022 και ο σπουδαίος - κουρδικής καταγωγής - Τούρκος συγγραφέας / δικηγόρος / αρθρογράφος / ακτιβιστής Σονμέζ επανέρχεται, ξανά από τις εκδόσεις Καστανιώτη, με το πιο πρόσφατο έργο του που κυκλοφόρησε στη γείτονα χώρα το 2018.

Ο "Λαβύρινθος" - ένα αδαμάντινο δείγμα της σύγχρονης τουρκικής λογοτεχνίας - είναι ένα μυθιστόρημα επίσης ποιητικό, τρυφερό, βαθιά υπαρξιακό, γεμάτο ζωή και φιλοσοφικούς στοχασμούς, που καθηλώνει και ταρακουνά τη σκέψη, με την εκλεπυσμένη, συμπυκνωμένη και υπαινικτική γραφή του Σονμέζ να μας παρασύρει στον εσωτερικό λαβύρινθο του κεντρικού χαρακτήρα. 

Πρωταγωνιστής είναι ο Μπορατίν. Νέος, όμορφος, ταλαντούχος μουσικοσυνθέτης, ιδρυτής και μέλος ενός μπλουζ συγκροτήματος. Είναι ένας μουσικός που χάνει ξαφνικά τη μνήμη του και, ακολούθως, τον ρυθμό του κόσμου και της ζωής. Της δικής του ζωής. Είχε αποπειραθεί να αυτοκτονήσει πέφτοντας από τη γέφυρα του Βοσπόρου, χωρίς ποτέ να αποσαφηνιστούν τα ακριβή αίτια. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο με ένα σπασμένο πλευρό και απώλεια μνήμης και η αφήγηση ξεκινά από τη στιγμή που ανοίγει τα μάτια του - ως άλλος Γκρέγκορ Σάμσα της "Μεταμόρφωσης" του Φ. Κάφκα - στο σπίτι του ή σε αυτό που μοιάζει με σπίτι του. Ξένος απέναντι στον εαυτό του και στα προσωπικά του αντικείμενα, τριγυρίζει στο διαμέρισμά του που το αισθάνεται σαν άγκυρα και σαν εξορία ταυτόχρονα, δέχεται τις επισκέψεις του στενού του φίλου Μπεκ, αντικρίζει τον εαυτό του στον καθρέφτη περνώντας ώρες παρέα με το είδωλό του που τον κοιτά άλλοτε καχύποπτα, άλλοτε τρυφερά, άλλοτε διερευνητικά. Κι όταν στρέφει τον καθρέφτη στον έξω κόσμο, στην πόλη της Ιστανμπούλ, ο καθρέφτης τού αντανακλά μονάχα παρόν, κανένα σημάδι παρελθόντος. Ο Μπορατίν έχει το σώμα του ως μοναδικό του περιουσιακό στοιχείο το οποίο τον συνοδεύει στις ατέλειωτες διαδρομές στους μικρούς απόμερους και μεγάλους κεντρικούς δρόμους της Πόλης, γυρεύοντας κάτι που θα του θυμίσει απόσπασμα της πρώην ζωής του. Αποκλεισμένος από την προηγούμενη εδραιωμένη του πραγματικότητα, προχωράει μέσα σε πυκνή ομίχλη ερωτημάτων, εικασιών, εντυπώσεων, αντανακλάσεων, αιτιολογιών και εκτιμήσεων ζυγίζοντας καθετί "καινούργιο" και συγκρίνοντάς το με το άγνωστο υποτιθέμενο κενό "παλιό". Η αίσθηση του χρόνου έχει χαθεί για τον Μπορατίν. Ο νους του ακροβατεί ανάμεσα στο χθες και στο σήμερα, πρόσωπα και γεγονότα περασμένων ιστορικών περιόδων και μακρινών αιώνων κινούνται στο τούνελ του μυαλού του και μετατρέπονται σε φιγούρες και καταστάσεις του παρόντος. Θυμάται τα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν, ότι κάποτε συνέβησαν, αλλά αδυνατεί να τα βάλει σε χρονολογική σειρά. Αμφισβητεί την αλήθεια στα λεγόμενα των άλλων και την αλήθεια των τραγουδιών που κάποτε ο ίδιος έγραψε, τα τραγούδια του χάνουν τις νότες τους, οι στίχοι καταπίνουν τις λέξεις και τις ξερνάνε αλλοιωμένες.  Μια ασταθής κινούμενη θολή ταυτότητα, ο Μπορατίν, προσπαθεί να συμφιλιωθεί με την κατάσταση την οποία βιώνει, με το ποιος είναι, με το ποιος ήταν πριν, με τα παλιά του συναισθήματα στα οποία δεν έχει πια καμία πρόσβαση, με το γεγονός ότι είναι και δεν είναι αυτό που ήταν για τον εαυτό του και τους άλλους.

Φίλοι, συναντήσεις, αντικείμενα, φωνές, στίχοι, συνθέσεις, η Πόλη μοιρασμένη σε δυο διαφορετικούς κόσμους, η μακρινή φωνή της αδερφής του στο τηλέφωνο, οι κιθάρες του, οι δρόμοι, τα café, οι άνθρωποι, οι άγνωστοι, οι "γνωστοί", οι άστεγοι, ο χρόνος, τα ρολόγια, οι καθρέφτες, τα σκόρπια αποσπάσματα από την Βίβλο, τα μέλη της μπάντας, η Bessie Smith, ο Kurt Cobain, o Yavuz Çetin,  - και οι τρείς καλλιτέχνες πέθαναν σε νεαρή ηλικία. Η πρώτη σκοτώθηκε σε τροχαίο, οι άλλοι δυο αυτοκτόνησαν - όλα και όλοι κοντά και απόμακρα στριφογυρίζουν στον λαβύρινθο του μυαλού του Μπορατίν. Λαβύρινθος και η Πόλη μέσα στην οποία ο πρωταγωνιστής περιπλανιέται ψάχνοντας ρίζα, μνήμη, πατρίδα και την άκρη που θα του φανερώσει το φως.

Σε μορφή λαβυρίνθου και η αφήγηση: από την πρωτοπρόσωπη του Μπορατίν στην τριτοπρόσωπη του αφηγητή / συγγραφέα, με εμβόλιμες προσθήκες δευτεροπρόσωπης, ενικού και πληθυντικού αριθμού, αναφορά στον ήρωα, στον αναγνώστη και στους άλλους που περιμένουν από τον Μπορατίν να επιστρέψει, να δείξει την εικόνα του προς τον κόσμο. Μπορχεσιανής κατασκευής  μεθυστικό, υπνωτιστικό μυθιστόρημα, ο "Λαβύρινθος" είναι ένα θλιμμένο μπλουζ για την ψευδαίσθηση της ταυτότητας, για την οδύνη ή / και τη λύτρωση του να ζει κανείς χωρίς παρελθόν άρα και χωρίς μέλλον. Είναι μια αλληγορία για τη ραγισμένη φύση του ανθρώπου που αιωρείται σε μια κοινωνία διχασμένη ανάμεσα σε ένα φανταχτερό μπερδεμένο παρελθόν και σε ένα θολό παρόν και μέλλον ενώ κάτω από το δεύτερο ή τρίτο υπόστρωμα της αφήγησης κρύβεται ένα αθόρυβο, ποιητικό μανιφέστο κόντρα σε κάθε μορφή πολιτικής και κοινωνικής καταπίεσης.

Επτά κεφάλαια το καθένα εκ των οποίων χωρίζεται σε τρείς μικρές ενότητες, ρολόγια και καθρέφτες που κατασκευάζουν τον λαβύρινθο του χρόνου και του ήρωα και ένα συγκλονιστικό κείμενο για την ατομική και συλλογική αμνησία, για τη διαφορά Ιστορίας και παρελθόντος, για την εξορία ή την αυτοεξορία από τον εαυτό και το παρόν. Η Ιστανμπούλ πρωταγωνιστεί πλάι στον Μπορατίν, πάλλεται, σκοτεινιάζει, ξημερώνει, προκαλεί διλήμματα, αναδεικνύει την ομορφιά και τη μελαγχολία της. Η ιστορία σε κύκλο κι όλα επιστρέφουν στο σημείο απ' όπου όλα ξεκίνησαν, με τον Μπορατίν να είναι "ανάλαφρος σαν φτερό στη μέση της Ιστανμπούλ, στη μέση της θάλασσας, στη μέση της νύχτας, ανάμεσα σε δυο ηπείρους, ανάμεσα στον κόσμο και στη ζωή"  μέχρι που μια σταγόνα βροχής πέφτει στο πρόσωπό του.

 Ο Θάνος Ζαράγκαλης, με την εξαιρετική του μετάφραση κατευθείαν από τα τουρκικά, απέδωσε στο μέγιστο βαθμό την κρυστάλλινη αφήγηση του πολυμεταφρασμένου και βραβευμένου  συγγραφέα και προασπιστή της ελευθερίας της έκφρασης Μπουρχάν Σονμέζ, που ήδη συγκαταλέγεται ανάμεσα στους σημαντικότερους σύγχρονους Ευρωπαίους πεζογράφους.

 

 

Εκδόσεις  Καστανιώτη