"Αν δεν μπορείτε να βοηθήσετε τους ανθρώπους που έχουν τρύπες στην καρδιά, τουλάχιστον να μη στέκεστε εμπόδια στο δρόμο τους. Μην τους χλευάζετε. Φέρονται σαν τρελοί αλλά δεν είναι, τα 'παμε. Η καρδιά τους χάνει την ικανότητα να χτυπά κανονικά, να αντλεί το αίμα που χρειάζεται το σώμα και το μυαλό για να λειτουργήσει." (σελ. 71)
Εξαιρετικό δείγμα σύγχρονης ελληνικής πεζογραφίας, η σπονδυλωτή νουβέλα "Τι δεν έχει πεθάνει" της πρωτοεμφανιζόμενης στα εκδοτικά πράγματα Άρτεμης Ψιλοπούλου - θαυμάσια και πρωτότυπα θεματολογικά και υφολογικά διηγήματα της οποίας έχουν δημοσιευτεί σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά - μόλις ήρθε να προστεθεί στην πολύ αξιόλογη Κίτρινη Σειρά των εκδόσεων Loggia, των εκδόσεων που εξακολουθούν να μας εκπλήσσουν ευχάριστα με τις προτάσεις τους και τις επιλογές τους σε έργα και συγγραφείς. Λίγους μήνες πριν, μας σύστησαν τον βραβευμένο με το National Book Award 2022 για την ποίησή του, Τζον Κίιν με τις "Αντιαφηγήσεις" του - αναμφισβήτητα μια από τις μεγάλες εκδοτικές εκπλήξεις της φετινής χρονιάς - ένα έργο πολύπτυχο με διηγήματα και νουβέλες σε ένα εκρηκτικό μείγμα Ιστορίας, σεξουαλικότητας και της περιπέτειας του ανθρώπου που αναζητά μια θέση του στον κόσμο. Και ακολούθησαν - μόλις κυκλοφόρησαν - δυο ακόμα εκπλήξεις, δυο έργα ελλήνων πεζογράφων. Οι νουβέλες "Συγκάτοικος" του Βασίλη Τσιμπούκη (για την οποία θα μιλήσουμε σύντομα) και "Τι δεν έχει πεθάνει" της Άρτεμης Ψιλοπούλου.
Το πρώτο βήμα της Ψιλοπούλου στο εκδοτικό τοπίο είναι απολύτως επιτυχημένο απ' όλες τις απόψεις: σε γλώσσα, θέμα, ύφος, ατμόσφαιρα, γραφή. Η νουβέλα "Τι δεν έχει πεθάνει" συγκινεί και συνταράσσει από την αρχή ως το τέλος και, παρά την μικρή της έκταση, είναι πλήρως ολοκληρωμένη σε χαρακτήρες και δομή. Καλειδοσκοπικό κείμενο σαν ένα σπίτι χωρισμένο σε δωμάτια ανοιχτά και ερμητικά κλεισμένα με εκείνους που τα κατοικούν να είναι μορφές ραγισμένες που μπαινοβγαίνουν και ψηλαφούν ραγισμένα γεγονότα κρυμμένα πίσω από την υγρασία των ραγισμένων τοίχων. Τα βιώματα των ηρώων της Ψιλοπούλου είναι σακιά βαριά στους ώμους τους, φύκια που ριζώνουν στα μαλλιά τους, δρόμοι σπαρμένοι με εμπόδια σε κλειστές στροφές, χρόνια χαμένα κάτω απ΄το χώμα, κάτω απ΄ τη θάλασσα, κάτω από λόγια ανείπωτα.
Οι χαρακτήρες της νουβέλας περπατούν με αστάθεια, αιωρούνται πάνω απ΄το κενό με θέα τα γεγονότα που τους σημάδεψαν. Επικοινωνούν τα πένθη τους, τις φυσικές και συναισθηματικές τους απώλειες, τις ήττες τους, τις φθορές τους και κάτι ίχνη ονείρων που ξεβράζει το κύμα μια στο τόσο. Ζωές τσακισμένες, ναυάγια ανθρώπινων σχέσων και η ψυχή -άρρωστη - σε διαρκή μάταιη αποκατάσταση. Οι αφηγήσεις μπαίνουν η μια μέσα στην άλλη, συνδέονται, εναλλάσσονται και σχηματίζουν τον κορμό αυτής της συναρπαστικής νουβέλας που διαθέτει νευραλγική γραφή, σκοτεινιά που απλώνεται σαν βαρύ πέπλο ομίχλης γύρω από το φώς ενός νησιού, κρυφές και φανερές διακειμενικές αναφορές, ιστορίες για γερασμένα παιδιά, για έναν Ιούλιο, για μια Κασσάνδρα κι ένα λύκο, - αναφορά και φόρος τιμής στις Τζέννυ Έρπενμπεκ και στο "Ιστορία του γερασμένου παιδιού" και Μαργαρίτα Καραπάνου με το "Η Κασσάνδρα και ο λύκος", αμφότερα κείμενα - φωτιά ανεξίτηλα στη μνήμη μας.
Πρωταγωνίστρια είναι η Άννα, την οποία συναντάμε στο πρώτο κεφάλαιο / διήγημα να ξαναβγαίνει στον κόσμο μετά από μεγάλο διάστημα εγκλεισμού της σε ένα Κέντρο Αποθεραπείας και Αποκατάστασης της Αττικής. Χωρίς αίσθηση χρόνου, με μια μνήμη θολωμένη κι αλλόκοτη, σπασμένη σε κομμάτια, με μοναδική βεβαιότητα για το όνομά της, με διάχυτες θύμησες για ιστορίες με γερασμένα παιδιά τις οποίες καταγράφει στο τετράδιό της και εκεί, στις σελίδες του τετραδίου της φυτεύει λέξεις - σφαίρες που χτίζουν τη δική της ιστορία, του γιου της "που δεν τα κατάφερε", της μάνας της που δεν έφευγε απ΄την κόλαση γιατί ζούσε την διαφυγή μέσω των λέξεων. Η Άννα φτάνει με τα πόδια στο λιμάνι του Πειραιά, επιβιβάζεται σε ένα πλοίο, αποβιβάζεται σε ένα νησί και στο νησί χτίζει ένα δείγμα ζωής απ' την αρχή. Γνωρίζει τον αρκετά νεότερό της Πέτρο και οι δυο τους αποτελούν ένα σπίτι με μακρύ σκοτεινό διάδρομο και πολλές πόρτες. Μια μια οι πόρτες ανοίγουν. Κάθε εσωτερικό δωματίου και μια ιστορία, ένας άνθρωπος που αφηγείται αυτό που ακόμα ζεί κι εκείνο που έχει πεθάνει.
Η Άννα, ο Πέτρος, ο Ανδρέας, η Θάλεια, η Ρίνα, η Ελπίδα, ο Τάσος είναι κρίκοι μιας κοινής αφηγηματικής αλυσίδας που ρίχνει ατσάλινες ανταύγειες σε μια μη γραμμική ιστορία που μετασχηματίζεται, αναδιπλώνεται, κάνει κύκλους, συνδέει το ένα δωμάτιο με το άλλο: ευθεία, διαγώνια, απέναντι.
Άνθρωποι με ανεπούλωτα τραύματα, με τρύπιες καρδιές, με καταγωγή από δυσλειτουργικές οικογένειες, εξόριστοι και ριζωμένοι σε ξένο χώμα. Άνθρωποι - βάρκες που βουλιάζουν στην τρικυμία της μνήμης. Και η Άννα, το κορίτσι των παραληρημάτων, της επιθυμίας και της ματαίωσης, με τα μαλλιά της στολισμένα με ασημένια λέπια.
Ένα ανθρώπινο ψηφιδωτό με πούλια που γίνονται πουλιά, με φτερά, φύκια, αρώματα σε στρώματα, με μια βάρκα ακροάτρια των ψιθύρων και των μισοειπωμένων φράσεων, έτσι όπως τις κερνά η θάλασσα φιλιά στην άμμο.
Η Άρτεμις Ψιλοπούλου χρησιμοποιεί αριστοτεχνικά μια πυρετώδη καλειδοσκοπική αφήγηση, χαμηλόφωνη κι όμως με τόσο κρότο, με βάθος και εσωτερικότητα. (Ήδη ήταν φανερή η πρωτοτυπία της γραφής της και στα διηγήματά της που αξίζουν αναζήτησης στον ηλεκτρονικό και έντυπο τόπο).
Και αν αυτή είναι μονάχα η εκδοτική της αρχή, είμαστε βέβαιοι για την δεδομένη συγκλονιστική της συνέχεια στην πεζογραφία.
Εκδόσεις Loggia
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου